Begoochelde visuele kunst speelt met de toeschouwers

In een kunstzinnige beschouwing van de antieke schilderkunst vanaf de 16e eeuw is het streven van meerdere kunstschilders erop gericht om bedrieglijk realistisch te schilderen. De schilder had een drang om de toeschouwer de werkelijkheid te laten zien op het platte vlak van het doek of op de andere gekozen drager van de voorstelling, waarbij het handelt om het eindresultaat van een kunstzinnige immitatie en de verbeelding.

Kunst und Illusion

Ook bij andere kunstvormen kan dit streven naar het realiseren van een visuele illusie vastgesteld worden. Sinds de 17e eeuw was het verschijnsel van het optisch bedrog (trompe-l’oeil in het Frans) in de schilderkunst een vast bestanddeel in visuele culturele uitingen. Het spelletje met het optische bedrog tussen Zeuxis en Parrhasius met het geschilderde gordijn is inmiddels een iconisch verhaal geworden.

De tentoonstelling “Kunst en Illusie - Het visuele spel met de toeschouwer” in meerdere ruimten in het slot Wilhelmshöhe in Kassel (D) toonde tot 15 januari 2017 een overzicht van verschijningsvormen en ontwikkelingen van illusionistische kunst aan de hand van een schat aan kunstwerken, objecten en apparaten uit een periode van de 16e tot en met de 19e eeuw. De expositie toonde en de catalogus vertelt op een aangename wijze de geschiedenis van de illusie, optisch bedrog en verwondering in de kunst met opstellingen uit de rijke historische collecties van de landgraven van Hessen-Kassel.

Schilderijen en grafiek, kunstwerken en meubels, alsmede optisch speelgoed en apparaten uit verschillende verzamelingen maken de thematische benadering veelzijdig beleefbaar. Ruimte en perspectief, natuur en kunstwerken, materialen en objecten, worden als een speelbal van de kunstzinnige illusie. Daarmee biedt de prachtige catalogus ook nu een unieke kennismaking met bijzondere werken van onder andere de kunstenaars Rembrandt, Jan Gossaert, Sibylla Merian, Willem van Mieris, Evaristo Baschenis, Georg Hinz en andere zelden getoonde kunstobjecten.

Sfeerbeelden "Kunst und Illusion" in het museum Wilhelmshöhe; foto’s van Bernd Schoelzchen.

De realiteit, die kunstenaars op het doek, het papier, op de muur of steen neerzet, is in werkelijkheid slechts een fraaie imitatie van de werkelijkheid. Met de komst van kunstzinnige technieken werd ook de mogelijkheid van optisch bedrog in de kunst steeds overtuigender. Een belangrijke rol speelde daarbij de gedachte aan een uitdaging zowel met de natuur als met andere kunstuitingen. De toeschouwer door gelukte illusies te verbluffen en te onderhouden, was een opgave van de hoogste klasse van het ontwerpen van kunst. Het spel met schijn en werkelijkheid gaf echter ook de mogelijkheid over de inhoud van ons bestaan na te denken.

In meerdere situaties en uitingen is kunst een uitdrukkingsmedium voor het creëren van illusies. Een bekend voorbeeld in de kunst is het suggereren van een 3dimensionale ruimte op een 2dimensionaal oppervlakte van het schildersdoek. Ook een anamorfose in de goed gevulde catalogus is een voorbeeld gegeven van het spel met het visueel begoochelen van het oog.

Museumslandschaft Hessen Kassel, Schloss Wilhelmshöhe, D-34131 Kassel.

ISBN 978-3-7319-0398-7, “Kunst und Illusion”, Justus Lange en Julia Carrasco, Michael Imhof Verlag, 2016, 208 pagina’s.