Bijzondere ambities maakten Van der Waals natuurkundige

Met enige fantasie zou het leven van de bekende wetenschapper Johannes Diderik van der Waals (1837-1923) omschreven kunnen worden als dat van krantenjongen tot miljonair in de natuurkunde. Zijn leven is een lange mars geworden van zelfstudie en hardwerken. De zoon van een Leidse timmerman, haalt alle onderwijsakten die er gehaald kunnen worden en wordt leraar natuurkunde aan een HBS in Den Haag. Zijn ambities reiken echter veel verder.

Van der Waals - Krachten die de wereld bijeenhouden

In het rijk geïllustreerde boek “Van der Waals”, deel 25 in de succesvolle reeks Wetenschappelijke biografie, geeft auteur Rob van den Berg een interessant beeld van een bescheiden en tevens één van de belangrijkste en invloedrijkste personen in de vaderlandse wetenschap van de 20e eeuw. Vooral de allereerste jaren van die 20e eeuw zorgden voor opwinding. In 1901 verwierf Jacobus van ’t Hoff de eerste Nobelprijs voor scheikunde, in 1902 waren het Hendrik Antoon Lorentz en Pieter Zeeman die zorgden voor een sensatie door de toekenning van de Nobelprijs voor natuurkunde en het was tenslotte Heilke Kamerlingh Onnes, die in 1913 de Nobelprijs feestelijk ontving.

Voor al zijn baanbrekende en opzienbare onderzoeksresultaten ontving Johannes Diderik van der Waals in 1910 in het Zweedse Stockholm de Nobelprijs voor natuurkunde. In de eerste hoofdstukken van dit mooie leer- en lees-boek geeft de auteur een beeld over de familie Van der Waals en beschrijft hij de eerste jaren in het leven van Johannes, die zijn keuze voor een studie op wiskunde liet vallen. Toch is hij later als onderwijzer bekeerd tot natuurkundige. Met de komst van de HBS in de tweede helft van de 19e eeuw kreeg het onderwijs in ons land een flinke opsteker.

De ontmoeting van Van der Waals met Johannes Bosscha in gebouw Diligentia was doorslaggevend voor zijn verdere loopbaan in het onderwijs en in de natuurkunde. Het is uiterst plezierig om over verloop van deze relatie alles te lezen in het boek. Van der Waals had een sterk geloof in de opbouw van materie uit atomen en moleculen. In dit specifieke gedeelte in het boek wordt zijn werk sterk vergeleken met dat van wetenschappers en hun beschrijvingen van de kinetische gastheorie. Ook worden enkele vergeten pioniers in het zonnetje gezet. Hij blijkt bovendien een briljant leermeester te zijn.

In de privé sfeer ging het Van der Waals niet zo voor de wind. Zijn vrouw overleed op zeer jonge leeftijd. Lange tijd woonde het gezin in Amsterdam op nummer 177 van de P.C. Hooftstraat. Zijn zoon trad in de voetsporen van zijn vader en studeerde eveneens natuurkunde. Van der Waals is aantoonbaar inspiratiebron geworden voor Nederlandse en buitenlandse personen uit onderzoek en wetenschap en droeg veel bij aan de natuurkunde in Nederland. Over al die personen geeft de auteur een zeer informatieve beschrijving. De auteur sluit dit leerzame en onderhoudende boek af met het hoofdstuk “Een telegram uit Stockholm”, waarin hij de reacties op het verlenen van een Nobelprijs beschrijft.

ISBN 978-90-8571-131-5, “Van der Waals - Krachten die de wereld bijeenhouden”, Rob van den Berg, Veen Magazines, 2008, 160 pagina’s.