Compendium met wereld van optische & visuele illusies (8)

Tot besluit van de sectie Geometrie presenteert het studieboek twee artikelen waarin de Oppel-Kundt-illusie centraal staat en een artikel waarin het schuivende lijnen- en vlakkenspel van het schaakbord zorgt voor verwarrende waarnemingen. Het daarop lijkende vlakkenpatroon van Münsterberg (in het algemeen genoemd de cafémuur) is eveneens besproken. Ook wordt dit artikel afgesloten met een waardevol en uitgebreid literatuuroverzicht.

The Oxford Compendium of Visual Illusions

In sectie 3 van dit wetenschappelijke werk over het fenomeen en ontstaan van visuele illusies, de invloed ervan op waarneming, de fysiologische, psychologische en neurologische aspecten op onze waarneming en de menselijke reacties van onze cultuur en maatschappij op dit verschijnsel staan de samenhangende begrippen licht, kleur en helderheid centraal. In de eerste artikelen vinden de lezers resultaten van experimenten met licht, schaduw, figuren en vormen, met doorzichtige en minder doorzichtige bedekkingen en met transparante streepjes patronen. Als basisvorm voor de experimenten werden Kanizsa figuren gebruikt en stereoscopische voorstellingen voor onderzoek van het 3D-kleurverloop.

Na de experimenten met Kanizsa-figuren volgt een artikel over kleur en luminantie, nabeelden en een optredend flikkerend contrast bij bepaalde kleurcombinaties en specifieke figuren. Met het White-effect wordt de invloed van luminantie op grijze blokje tussen een patroon van zwarte en witte balken getest. Het artikel laat de verbluffende resultaten uit onderzoeken zien. Een geweldig contrast-effect wordt duidelijk gedemonstreerd met de zogenoemde Dungeon-illusie. Na deze merkwaardige illusie volgt een bespreking over de contrast-illusie, voor het eerst besproken door Ernst Mach in 1866.

De Belgische meubelontwerper en kunstschilder Jos de Mey (1928-2007) is bekend geworden door zijn illusionistische architectonische constructies waarin hij visueel speelt met onmogelijke figuren. Onmogelijke figuren zijn bovendien inspirerende fenomenen voor ontwerpers van frankeergeldige postzegels.

Het verschijnsel van het simultaan contrast is uitgebreid behandeld aan de hand van experimenten met de Necker kubus en latere ontdekkingen van simultaan contrast door andere wetenschappers. Binnen de context van het contrast en het spel van licht, grijs en donker spelen de Chevreul-illusie, het Hermann-rooster en de Lingelbach-variant een rol. Onderzoek in de perceptie van oppervlakten in wit, grijs en zwart heeft gelukkig geresulteerd in vele aantrekkelijke en fantastische illusies. Eenvoudig, maar mysterieus, is de visuele uitstraling van de zogenoemde klassieke gevouwen kaart van Ernst Mach. Zo simpel en zo’n geweldig visueel effect.

Lezers maken kennis met de resultaten van experimenten met zijn principe en het effect van het gebruik van kleurige vlakken. In artikel 51 beschrijft auteur Frederick A.A. Kingdom het effect dat zichtbaar wordt als licht er uit ziet als een geverfd figuur op straat of de wand.

ISBN 978-0-19-979460-7, “The Oxford Compendium of Visual Illusions”, Arthur G. Shapiro en Dejan Todorović, Oxford University Press, 2017, 807 pagina’s. (Wordt vervolgd).