De grondbeginselen van visuele perceptie

Met het samenstellen van het nieuwe studieboek “Basic Vision” sluiten de auteurs een lange voorbereiding af om uiteindelijk een studieboek samen te stellen dat juist het predikaat van een leuk boek wil krijgen van de lezers en gebruikers ervan. De introductie tot de wereld van de visuele perceptie geeft op een frisse en begrijpelijke wijze de belangrijkste aspecten van het zien en waarnemen weer.

Basic Vision

De auteurs zijn goed geslaagd in hun opzet en hebben juist een boek samengesteld met een sterke aantrekkingskracht tot geïnteresseerde personen binnen de privé sfeer, maar ook een boek dat goede diensten kan bewijzen als vraag- en referentiebron voor onderwijsgevenden werkzaam bij het voortgezet en het eerste jaar in het universitair onderwijs. In twaalf delen wordt het aantrekkelijke onderwerp gedetailleerd beschreven, geïllustreerd met foto’s en tekeningen en zo af en toe zorgt een komisch plaatje voor een afwisseling.

In het eerste deel geven de auteurs een inleiding over aspecten als zien en beweging, optische illusies, afwijkingen in het kijksysteem, onze hersenen en vindt de lezer in kaders de verdieping van een bepaald onderwerp en per gedeelte een overzicht van extra onderzoeksrapporten en literatuur. In het tweede deel belichten de auteurs het oog en de wonderlijke opbouw en werking ervan. Daarna nemen zij de lezers mee naar de achtergronden van het verwerken van de lichtindrukken op ons netvlies met staafjes en kegels en de verbindingen naar onze hersens.

In dit gedeelte wordt tevens het unieke fenomeen van het verschijnen en weer snel verdwijnen van de zwarte stippen in het Hermann rooster. Daarna is de werking van de visuele cortex in beeld gebracht en maken we kennis met het verschijnsel van Kanizsa en het ontstaan van een driehoek, die er niet is. Het zijn slechts de contouren van een driehoek die wij waarnemen. Het gedeelte van het ruimtelijk zien wordt geopend met de bekende cafémuur, die het verrassende effect van schuine lijnen laat zien in een betegelde muur. Bij een nader onderzoek blijkt het echt te gaan om horizontaal gemetselde zwarte en witte tegels.

De kunstenaar Akiyoshi Kitaoka maakt met grote regelmaat optische kunstwerken, die gebaseerd zijn op deze illusie. Bij het ruimtelijk zien bespreken de auteurs ook de Ebbinghaus illusie om het effect van diepte zien te verklaren. Het perspectief en de Ponzo illusie geven eveneens het effect van diepte en een optische bedrog dat daarbij duidelijk zichtbaar is. Het gedeelte over het zien van kleur start met vier Ishihara platen om de lezer te testen of er sprake zou kunnen zijn van een kleurzienstoornis. Kleur is inspirerend en afwisselend in woord en beeld gebracht.

Het zien van een beweging en de effecten daarvan bij onze waarneming en reproductie zijn leerzaam verklaard. Daarbij speelt het verschijnsel van het nabeeld een rol. De Pinna illusie speelt daarop in. Voor het onderdeel stereoscopisch zien is een eigen deel gereserveerd, dat onder andere ingaat op de trap van M.C. Escher waar geen einde aan lijkt te komen. Een set van 2D tekeningen geeft het beeld van een 3D bouwwerk.

De behandeling van het stereoscopisch zien is duidelijk van opzet en van een hoge educatieve waarde. Het boek sluit af met een behandeling van de onderwerpen “Ontwikkeling in het kijken”, “Attentie en herkennen”, “Perceptie van gezichten” en “Zien en actie”. In het allerlaatste gedeelte wordt de vraag gesteld hoe wij precies al die indrukken en situaties zien en verwerken en kunnen reproduceren en krijgt de lezer de stand van zaken in het onderzoek.

ISBN 0 19 928670 1, “Basic Vision”, Robert Snowden, Peter Thompson en Tom Troscianko, Oxford University Press, 2006, 382 pagina’s.