De wetenschap van zien en waarnemen

De inhoud en de opzet van het studieboek “Visual Perception” van de auteurs Vicki Bruce, Patrick R. Green en Mark A. Georgeson worden al jaren lang gewaardeerd door studenten en wetenschappers op het gebied van de visuele waarneming en gewaarwording. Van dit ruim geïllustreerde studieboek verscheen recent een vierde en uitgebreide druk. Alle aspecten uit dit aantrekkelijke en interessante vakgebied zijn aangegeven en toegelicht. Ook de contrasten tussen de theoretische benaderingen van David Marr en James Gibson zijn behandeld. De auteurs bespreken het vakgebied van de visuele waarneming en voegden de resultaten uit de meest recente onderzoeken toe aan het geheel van inhoudelijke onderwerpen.

Visual Perception

Het studieboek voor het hoger en universitair onderwijs is in vier delen opgebouwd. Naast het gedeelte met conclusies, referentiebronnen, een verklarende woordenlijst en een trefwoordenregister, vindt de lezer de onderdelen “Fysiologische basis van de Visuele Perceptie”, “Zien en Waarnemen” en “Actief Waarnemen”. In de eerste hoofdstukken is ingegaan op de theoretische achtergronden van het optische proces van waarnemen en op de natuurkundige en fysiologische grondbeginselen van het oog en het verwerken van waargenomen beelden. Uitgebreid zijn in dit gedeelte het netvlies en de visuele cortex behandeld en in beeld gebracht. Zij geven een psychologische benadering van de visuele perceptie, bespreken historische achtergronden en ontwikkelingen ervan en gaan in op de praktische betekenis van de psychologie op het verschijnsel zien en waarnemen.

Dankzij de resultaten van experimenten en demonstraties zijn wij thans in staat om vanuit psychologische standpunten een aantal opmerkelijke verschijnselen te verklaren of alleen maar te kunnen bewonderen, omdat de verklaringen nog op zich laten wachten. In de beroemde kamer van Ames is het optisch verschijnsel en onderscheid van groot en klein twijfelachtig en zelfs discutabel. Onze informatie vanuit de beelden op het netvlies is duidelijk, er klopt hier iets niet. In het hoofdstuk “Wat is eigenlijk een beeld?”, bespreken de auteurs de verschillende fasen in de opbouw van de beeldvorming bij het tot stand komen van de herkenbare gewaarwording. Bijzondere aandacht is er over het verschijnsel van de optische verwisseling.

De vaas van Rubin, de vlakverdelingen van Escher, het konijn of de eend van Jastrow en de opart van Vasarely zijn slechts enkele voorbeelden uit een schat aan optische verwisselingen, die in elke studie dienen als inspiratiebronnen om de geheimen van het zien en waarnemen te ontrafelen. Speciale aandacht is er voor het waarnemen van de driedimensionale wereld. Het onderzoeken van het binocular zien boeit veel wetenschappers. In 1838 vindt Sir Charles Wheatstone de eerste stereoscoop uit. Andere belangrijke uitvindingen in dit kader zijn de uitvinding van het random-dot stereogram door Bela Julesz en het hologram door Denis Gabor. De gebruiker van het studieboek maakt kennis met een gedetailleerde behandeling van het dieptezien.

Andere onderwerpen zijn het zien van beweging in beelden, de bewegingen van het oog, het herkennen van objecten, het inspelen op ervaringen en het inschatten van een actie na een waarneming. In het hoofdstuk “Perceptie in de sociale wereld” gaan de auteurs in op typologieën en gezichtsuitdrukkingen. Het geheel is een waardevol studieboek geworden, dat zeker kan dienen als referentiebron voor afgestudeerden en personen werkzaam in de praktijk van het zien.

ISBN 1 84169 238 7, “Visual Perception”, Vicki Bruce, Patrick R. Green en Mark A. Georgeson, Psychology Press, 2003, 483 pagina’s.