Door samenwerking tussen oog en brein kunnen we zien

Van het uiterst informatieve en representatieve studieboek “Eye and Brain” van de succesvolle psycholoog en professor in de neurologie aan de Universiteit van Bristol, Richard L. Gregory (1923-2010), is door een aanhoudende vraag naar dit populaire boek een herdruk van de 5e editie uitgegeven. Alle aspecten, theoretische grondbeginselen en praktische benaderingen rond de combinatie oog en brein en de unieke samenwerking van deze twee belangrijke onderdelen in ons visuele systeem worden op heldere en compacte wijze behandeld in dit rijk geïllustreerde boek.

Eye and Brain

Zowel voor leken als voor professionele personen uit de vakgebieden Psychologie en Perceptie, studenten en docenten Visuele Perceptie en Kunstgeschiedenis en voor personen werkzaam met kleur, biedt het boek een schat aan theorie en praktijk over het zien en waarnemen. De auteur heeft de inhoud van dit boek samengesteld aan de hand van zijn opgebouwde kennis en ervaring door zijn activiteiten als leraar en later als professor aan de Universiteit Cambridge. Hij verdeelde de behandeling over tien samenhangende hoofdstukken. In het elfde hoofdstuk geeft de auteur een beeld van zijn bespiegelingen met onderwerpen, die nog verder uitgewerkt kunnen worden.

In het eerste hoofdstuk geeft hij zijn visie en beschouwing over de geschiedenis en ontwikkelingen van onze kennis over zien en waarnemen. De eerste plaatjes van visuele illusies brengen lezers snel in stemming. Daarna volgen de besprekingen van licht, ogen en hersenen. Om te zien hebben we licht nodig. Dit feit mag misschien helder zijn voor ons, maar in het verleden dacht men daar wel anders over. Pas in de periode van de afgelopen ruim 300 jaar kreeg het fenomeen licht een optimale inhoud en bekendheid door de onderzoeken van Sir Isaac Newton en Christiaan Huygens en meerdere andere wetenschappers.

Nederlandse officiële frankeerzegels met voorbeelden van illusionistische driehoeken van Gaetano Kanizsa.

De lezer krijgt een compact beeld over licht. In het hoofdstuk oog bespreekt de auteur achtereenvolgens de evolutie van het oog, de opbouw van het oog, het beeld op het netvlies, de werking van het oog en vele bijzonderheden en afwijkingen van ogen. Het verwerken van beeldsignalen in ons brein is behandeld in hoofdstuk vier. In het grijze verleden was het brein slechts een onbelangrijk orgaan, dat sowieso niet wordt gevoeld. Inmiddels weten wij beter en speelt het brein een vitale en sturende rol in ons dagelijks leven. De auteur laat ons met alle belangrijke onderdelen van ons brein kennismaken. Ook geeft hij een beeld van het verschijnsel van elektrische en mechanische sturingen en prikkels in de zenuwen en neurale netwerken, die ontstaan bij onze visuele waarneming.

Bij de visuele waarneming treedt vanzelf een bepaalde routine op, waardoor manipulaties in portretten van bekende personen niet direct opvallen. Bekend is daarbij het wereldberoemde omkeergezicht dat bekend is als de Thatcher-omkeerillusie, ook wel genoemd het Thompson-effect naar Peter Thompson in 1980. In de volgende drie hoofdstukken vindt de lezer praktische benaderingen van het zien van helderheden, contrasten, gevoeligheid van het oog voor licht, het zien en volgen van bewegingen en het zien van kleuren. Daarbij is veelvuldig het werk van diverse wetenschappers gedetailleerd aangehaald, zoals het wetenschappelijke werk van Helmholtz, Pulfrich, Purkinje, Young en Maxwell. Het studieboek sluit af met een behandeling van praktische aspecten van het kijkproces, de relatie tussen kunst en waarnemen en een zeer interessante bespreking van het fenomeen van optische illusies. Het boek bevat een aantal 3D-anaglyfen.

ISBN 978-0-691-16516-5, “Eye and Brain”, Richard L. Gregory, Princeton University Press, 2015, 5e druk, 282 pagina’s.