Een eenvoudig buisje werd een magische caleidoscoop

Een caleidoscoop heeft een basisvorm van een inwendig spiegelende buis of koker die aan het uiteinde voorzien is van een compartiment met gekleurde kralen of andere kleurige voorwerpen, objecten of vlakjes. Het compartiment is aan beide zijden afgedicht met doorzichtig materiaal. Aan de voorzijde van de buis is een schijf met een kijkopening gemonteerd.

Sir David Brewster ontwikkelde een eigen model voor de caleidoscoop.

Het uiteinde moet licht op kunnen vangen om het caleidoscoopeffect te realiseren. In de buis of koker zijn twee of meer spiegels op een speciale manier over de gehele lengte gemonteerd. Het invallend licht zorgt dankzij de spiegels voor reflecties in de spiegels en worden de dan zichtbare patronen als mooi en fascinerend ervaren. Door het schudden of draaien van de buis veranderen de kleine materialen in het compartiment van plaats en ontstaan er kleurrijke Mandala-achtige symmetrische patronen.

De caleidoscoop wordt tegenwoordig in plaats van glasplaten of glasstrookjes ook voorzien van een houdermet een doorzichtige vloeistof, waarin de kleine voorwerpen alshetware zwemmend bewegen bij het draaien van de caleidoscoop. Er zijn ook uitvoeringen van de caleidoscoop ontwikkeld met een reeks aan elkaar gekoppelde vaste facetlenzen, waardoor de omgeving gezien kan worden als een facetrijk symmetrisch beeld. Een caleidoscoop kan in verschillende vormen en afmetingen ontworpen en gebouwd worden.

De principes en het doel blijven steeds gelijk. Een caleidoscoop is van oorsprong een kijk- en doe-instrument en was al bij de Grieken bekend. Meervoudige reflecties van beelden waren eveneens bekend bij onderzoeker Giambattista della Porta volgens zijn verhandeling in Magia Naturalis en door de geleerde Athanasius Kircher werd een constructie beschreven van twee beweegbare spiegelende oppervlakken. Hiermee liet hij de omgeving van zijn opstelling in verschillende beeldposities zien.

Jersey 2017, 200 jaar caleidoscopen met 6 postzegels Mi.2130-35 en een postzegelblok Mi.156.

De caleidoscoop werd volgens historici voor het eerst in 1816 door de Schotse natuurkundige David Brewster (her)ontdekt en werd in 1817 voor het verlenen van een patent aangemeld. In hetzelfde jaar werd het patent verleend onder nummer 4136 en de benaming voor “een nieuw optisch instrument” dat caleidoscoop werd genoemd en toen gebruikt zou worden voor exposities en het creëren van kunstzinnige vormen en patronen.

Sir David Brewster (1781-1868) ontwikkelde een eigen model voor de caleidoscoop en gebruikte voor de spiegelende effecten dubbelbrekende kristallen in een metalen buis. Waarschijnlijk door het ontbreken van een marketingsplan werd zijn model op grote schaal nagemaakt en werd hij er uiteindelijk niet rijk van. De momentele markt voor caleidoscopen is zeer divers en inmiddels uitgebreid, maar beperkt zich voornamelijk tot de wereld van kinderspeelgoed, verkoop in museumwinkels van science centra en musea en locaties waar met optische instrumenten wordt geëxperimenteerd.

Bij Jersey Post verscheen in 2017 een serie postzegels met een bijbehorend blokje met aandacht voor 200 jaar caleidoscopen. De patronen hebben een hoge fantasie ontwerpvorm. Caleidoscopen zijn er ook in de vorm van brillen, logo’s en als benamingen voor onder andere activiteiten, scholen, instituten, gebouwen, organisaties, verenigingen, stichtingen, vlakverdelingen, tijdschriften en publicaties en als fantasie benamingen. Er is een veelvoud aan uitvoeringen van zelfbouwsets op de markt verkrijgbaar.