Een geïllustreerde inleiding in onze visuele waarneming

Het zien is ons meest dominante zintuig. Van het licht, de lichtimpulsen- en beelden, die onze ogen binnenkomen tot en met de complexe cognitieve processen die daarna plaatsvinden, leiden we het meeste van onze informatie over wat de dingen zijn af, waar ze zich bevinden en hoe ze bewegen tijdens onze waarneming. Het uiterst informatieve en educatieve boek “Visual Perception”, waarvan een bijgewerkte derde druk onlangs verscheen, brengt op een specifieke heldere wijze het fenomeen van onze visuele waarneming en de soms raadselachtige werking ervan in woord en beeld.

Visual Perception

De inhoud is leerzaam en veel illustraties zijn zelfs vermakelijk door de bijzonder verrassende uitvoering. Via de perceptie van locatie, beweging, objectherkenning en de laatste stand van zaken over het functioneren van ons brein bespreekt het boek hoe onze ideeën vorm en visuele inhoud krijgen door niet alleen psychologie, maar ook onder de invloed van onder andere kunst, optica, biologie en filosofie. In een uitgebreide inleiding bespreken de zeer ervaren wetenschappers en auteurs van dit zeer gewaardeerde boek de basisprincipes van visuele perceptie. Over het ontstaan en de ontwikkeling van de leer van perceptie geven de auteurs een voortreffelijk beeld van alle personen, die hebben bijgedragen tot het huidige niveau van onze kennis en ervaring. Zo zijn er de pioniers van het perspectief, als Leonardo da Vinci, Leon Battista Alberti en Filippo Brunelleschi of de portretten en bijdragen van de pioniers van de Gestaltpsychologie, als Max Wertheimer, Wolfgang Köhler en Kurt Koffka.

Het was bijvoorbeeld Koffka die de leer van de Gestaltpsychologie bekend maakte bij Amerikaanse psychologen en andere geïnteresseerden in een nieuwe aanvulling op de leer van de waarneming. Hij plaatste de beroemde vraag: “Waarom zien dingen eruit zoals zij zijn?” Aan de Gestaltpsychologie ligt een complete theorie ten grondslag. Eén van de ideeën van de gestaltpsychologie is dat het zenuwstelsel voorbeschikt is om op patronen uit de externe wereld te reageren volgens bepaalde regels. Enkele principes die hierin vertegenwoordigd zijn, zijn volgens Koffka (en Wertheimer) nabijheid (elementen die zich dicht bij elkaar bevinden, worden als groepen gezien), geslotenheid (het waarnemen van volledige vormen, ook al zijn deze onderbroken), overeenkomstigheid (vormen die op elkaar lijken, worden gezien als één structuur), goede continuïteit (kruisende lijnen worden als doorgaand beschouwd in de richting met de kleinste hoek), gezamenlijke beweging (elementen die in dezelfde richting bewegen en met dezelfde snelheid, worden als deel van één object gezien) en de goede vorm (beelden worden opgebouwd uit meerdere basisvormen die reeds bestaan in het perceptiesysteem van de waarnemer).

In het hoofdstuk “Fundamentals of vision” bespreken de auteurs specifieke onderdelen van onze visuele waarneming en hoe zij tot stand zijn gekomen in de loop van de geschiedenis. Zo laten zij de studenten, docenten, vakspecialisten en andere geïnteresseerden kennismaken met de benadering van het verschijnsel kleur door de Duitse wetenschapper en dichter Johann Wolfgang von Goethe, die ruim 200 jaar geleden in 1810 zijn Kleurenleer presenteerde. Net als vele andere wetenschappers maakte hij gebruik van de kennis en ervaring van voorgangers en hun publicaties. Belangrijke vertegenwoordigers uit de verre geschiedenis zijn onder andere Euclidus, Hero van Alexandrië, Claudius Ptolemaeus, Ibn al-Haytham, Aristoteles en latere geleerden als Johannes Kepler, René Descartes, Franciscus Maria Grimal- di, Christiaan Huygens, Isaac Newton en Thomas Young. Het zijn vooral geleerden met hun hoofdactiviteiten in de 19e eeuw, als James Clerk Maxwell, Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz en Joseph Antoine Ferdinand Plateau, die veel hebben toegevoegd aan bestaande ervaring. Een geweldig en stimulerend boek met fascinerende illustraties, een literatuuroverzicht, namen- en trefwoordenregister.

ISBN 978-1-84872-043-5, “Visual Perception”, Nicholas J. Wade en Michael T. Swanston, Psychology Press, 2013, 321 pagina’s.