Een groot plezier door het bedriegen van onze ogen

Met uiterste zorg en toewijding heeft de auteur Nicolaas Matsier het zeer mooie boek “Het bedrogen oog” geschreven en rijk geïllustreerd. De auteur laat de lezers op een bijzondere wijze genieten van de magische kunst van de trompe-l’oeil, een kunsttechniek met een lange geschiedenis.

Het bedrogen oog

Het is meteen al heel duidelijk dat echt en geschilderd nauwelijks van elkaar zijn te onderscheiden. De bedriegers in de kunst zorgden voor een geweldige schatkist aan kunstwerken en schilderingen, die meer bieden dan de realistische werkelijkheid. In de klassieke oudheid is al geschreven over schilders die zo schilderden dat hun werk de toeschouwer sterk in verwarring bracht. De auteur geeft voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van het museum en verschillende reacties van bezoekers over de wel zeer realistische echtheid van de voorstellingen in trompe-l’oeil techniek.

In het kunstboek bespreekt de auteur ruim honderdvijfentwintig kunstwerken van vele internationaal bekende kunstenaars. Daaronder bevinden zich kunstenaars uit de vroegere Nederlanden en hedendaagse Nederlandse kunstenaars. In zijn inleiding vinden de lezers een boeiende benadering van de geschiedenis van trompe-l’oeil, dat letterlijk met “bedriegt-het-oog” vertaald wordt. Hij begint met de fresco van Giotto en leidt hij de lezers via kunstwerken van Rembrandt en Banksy naar de modernste straattekeningen van stoepkrijttekenaars als Kurt Wenner en Julian Beever.

Het zijn naast geschilderde voorstellingen op schildersdoek of paneel, ook stillevens, personen, dieren, gebouwen, stadsbeelden en voorwerpen op muren, deuren, ramen en plafonds. Het speurwerk van de auteur heeft in elk geval een uniek overzicht bij elkaar gebracht. Hij pleit ervoor om het begrip “trompe-l’oeil” te gebruiken in ons taalgebied, in plaats van de opduikende termen “bedriegertje”, “oogbedriegertje” of “schijnbedriegertje” te hanteren voor dit wonderlijke visuele verschijnsel in de kunst.

Een trompe-l’oeil wil een afbeelding zijn van een stukje alledaagse werkelijkheid. Een geslaagde voorstelling neemt als een kameleon de kleur van zijn omgeving aan en verdwijnt onzichtbaar in die omgeving. In de kunsthistorische literatuur wemelt het van de verhalen over hoe deze of gene kunstenaar een kunstliefhebber te grazen heeft gehad. Het boek geeft een schat aan verhalen, die stuk voor stuk getuigen van de kracht van gezichtsbedrog met behulp van de kunsttechniek van trompe-l’oeil. Aan het begin van de 14e eeuw schilderde Giotto trompe-l’oeils op alle wanden en het plafond van de Scrovegni-kapel in het Italiaanse Padua. Als schilder creëerde hij als het ware een visuele ruimte met diepte op een vlakke muur. Een raamwerk en de balustrade sloten de voorzijde af. De vlieg op een schilderij speelde een belangrijke rol bij meerdere kunstenaars, maar let op, als kijker wordt u echt bedrogen. Van de kunstenaars als Hans Holbein de Jonge, Samuel van Hoogstraten, Carel Fabritius, Jeroen Henneman, Johannes Verspronck, Andrea Pozzo, Gerrit Dou, René Magritte en anderen zijn reproducties afgedrukt.

ISBN 978 90 6169 871 5, “Het bedrogen oog”, Nicolaas Matsier, Uitgeverij De Harmonie, 2009, 255 pagina’s.