Gegoochel in waarneming levert leuke momenten op

Het boek “Illusionen des Sehens” geldt zeker als een referentiebron voor iedereen met interesse of professionele activiteiten rondom het fenomeen optische illusies en belevenissen in een wereld vol met zien, waarnemen en ervaren. Geometrische optische verwisselingen maken eeuwenlang deel uit van het vak Waarnemingspsychologie. Door de grote hoeveelheid oudere en moderne literatuur, studieboeken en de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek naar de werking van ons gehele waarnemingssysteem lijkt het bijna gerechtvaardigd om te veronderstellen dat de wetenschap meer werkt aan het onderzoeken van het verschijnsel van optisch bedrog dan naar de inhoud en de werking van ons waarnemingssysteem.

Illusionen des Sehens

De wetenschapper heeft daar wel een verklaring voor. Zij menen dat het verkrijgen van kennis over foute of vermeende afwijkingen in onze visuele waarnemingen op een hoger niveau staat door het aantrekkelijke karakter ervan. Kennis over de foute waarneming geeft ook kennis over het functioneren van de combinatie ogen en hersenen. De auteur van het succesvolle boek, waarvan een tweede uitgebreidere druk is verschenen, heeft zijn basiskennis natuurlijk opgedaan vanuit beschikbare wetenschappelijke verhandelingen, leer- en studieboeken, dissertaties, onderzoeksrapporten en informatie vanuit websites.

Vele klassieke voorstellingen getekend in zwart/wit zijn door de auteur aangepast in een moderne uitvoering en in kleur. Alle onderdelen van de klassieke psychologie van illusies als ruimte, oppervlakte, kleur, beweging, grootte en driedimensionale voorstellingen vormen in het boek de basis voor een desillusionering van de kijkers. Het boek geeft zoveel interessante feiten, gebeurtenissen, wetenswaardigheden, wetenschappelijke achtergronden en theoretische grondbeginselen, dat de lezer blijvend zal nadenken over optische illusies.

In een uitgebreide inleiding beschrijft de auteur waarom hij koos voor een indeling in zogenaamde reizen die hij maakt door de wereld van zien en waarnemen. Wat hij daarbij ervaart beschrijft hij op heldere en aangename wijze en maakt daarbij gebruik van veel illustraties en detailleringen van de onderwerpen. In zijn eerste “reis” bespreekt hij de fysische en psychologische beginselen van het licht, de waarneming en het zien. Ook de basisbeginselen van gestaltpsychologie worden al in dit eerste gedeelte verklaard.

De bekende vaas van de Deense psycholoog Rubin heeft Paul Baars geïnspireerd tot het ontwerpen van twee moderne sets met elk twee halve vazen. Door de verschuivingen worden de optische illusies sterk geaccentueerd.

In de volgende hoofdstukken volgen de geometrisch-optische illusies met een groot aantal boeiende en fascinerende voorbeelden met historische grondslagen en nog steeds zeer actueel om te presenteren en te onderzoeken. Telkens wordt de ontdekker of de publicist van de optische illusie genoemd. Daarna volgen het waarnemen van vormen en helderheid, het spel met meerduidige waarnemingen, het zien, de kracht en ervaren van kleuren en de fascinerende wereld van beelden die spontaan gaan bewegen. Het ruimtelijk zien en waarnemen heeft bijzondere aandacht door onder andere de actualiteit in de wereld van de 3D-film, 3D-tv en 3D-video.

De auteur behandelt onder andere het zien van driedimensionale beelden en de verwerking ervan in ons brein, stereofotografie, een tijdreis langs de technieken van het stereozien. Dit speciale hoofdstuk eindigt met de behandeling van kijktesten om het belangrijkste van driedimensionaal zien te ervaren. Met voorbeelden van optische illusies in het dagelijks leven en een trefwoordenregister sluit dit voortreffelijke en rijk geïllustreerde studieboek af.

ISBN 978-3-642-37711-2, “Illusionen des Sehens”, Thomas Ditzinger, Springer Verlag, 2014, 2e druk, 281 pagina’s.