Gek van surrealisme toont het bijzondere in de kunst

Bezoekers van de tentoonstelling “Gek van surrealisme” in meerdere zalen van Museum Boijmans Van Beuningen worden direct verrast op de enorme schat aan surrealistische kunstwerken van Salvador Dalí, Max Ernst, René Magritte en Joan Miró en vele andere bekende kunstenaars die bijdroegen aan de fascinerende werelden van het surrealisme. De geweldige en ruim opgezette tentoonstelling kwam mede tot stand door een samenwerking met de Hamburger Kunsthalle en de Scottish National Gallery of Modern Art.

Gek van surrealisme

De getoonde werken komen uit vier belangrijke Europese privécollecties, de voormalige kunstverzamelingen van Edward James, Roland Penrose en Gabrielle Keiller en de huidige collectie van Ulla en Heiner Pietzsch. Het geheel is ruim aangevuld met stukken uit de uitgebreide collectie surrealisme van Museum Boijmans Van Beuningen. Liefhebbers van surrealisme kunnen zich volledig onderdompelen in het fascinerende overzicht van creatieve uitingen uit deze unieke kunststroming.

Zij krijgen een fantastisch overzicht van de vroege jaren van het surrealisme door circa 200 kunstobjecten en 150 zeldzame publicaties, affiches en archiefstukken. Daarnaast zijn werken te zien van kunstenaars als Marcel Duchamp, Paul Delvaux, Man Ray, Hans Arp, André Masson, Hans Bellmer, Francis Picabia, Pablo Picasso en Yves Tanguy. Ook maken bezoekers kennis met werk van hedendaagse kunstenaars als Paul van der Eerden, Melanie Smith en Rhonda Zwillinger, die zich allen op een bepaalde wijze hebben laten inspireren door of gerelateerd zijn aan het werk van surrealistische kunstenaars.

Door een eenvoudige architectonische ingreep voor het overzichtelijk onderbrengen van werk uit de vier collecties en de presentatie van surreële thema’s, heeft het museum de beschikking over vijf extra ruimtes. Overal in het museum zijn presentaties te zien die op enigerlei wijze raken aan het surrealisme. De Franse kunstcriticus en schrijver Guillaume Apollinaire (1880-1918) wordt beschouwd als de bedenker van het woord “surrealisme” in 1917, maar dit begrip is door André Breton (1896-1966) in 1924 gepresenteerd in zijn eerste surrealistisch manifest.

Breton verzamelde in Parijs een kring van schrijvers en kunstenaars om zich heen. Zij experimenteerden met zelfonderzoek, vrije associatie, onderbewustzijn en lieten zich kunstzinnig inspireren door het toeval en alles wat anders, gek of irrationeel was. Het geheel werd een actieve beweging, die ook wortels kreeg in andere Europese steden. De grote meesters zochten elkaar voortdurend op en inspireerden elkaar wederzijds met hun werk. Aan “Gek van surrealisme” is tevens een uitgebreid extra programma van activiteiten gekoppeld gedurende de looptijd van de expositie tot en met 28 mei 2017. Kijk voor deze activiteiten naar de informatie op de website.

Bij de expositie verscheen een machtig mooie catalogus in ringband en in een stevige kartonnen doos met aan de voor- en achterzijde uitsnijdingen. De speciaal ontworpen omslag van de catalogus met afbeeldingen van kunstwerken is daardoor op aantrekkelijke wijze te zien. In essays vertellen specialisten over het tot stand komen van de mooie collecties vanaf het prille begin in 1924 tot heden, over het surrealisme en over de algemene waardering voor surrealistische kunst. De schat aan reproducties, foto’s, typografische opmaak, drukvorm en de vele verrassende toevoegingen maken deze catalogus een must voor elke kunstliefhebber en in het bijzonder voor studenten en docenten aan kunstopleidingen en cursussen.

Postzegels geven ook informatie over het surrealisme.

Het Museum Boijmans Van Beuningen en de gemeente Rotterdam kunnen terecht trots zijn op hun zeer gelukte organisatie en presentatie van deze unieke expositie. Eerder waren de kunstwerken uit de vier verzamelingen te bewonderen in Scottish National Gallery of Modern Art in Edinburgh en in de Kunsthalle Hamburg. Beide expositie waren ook flink aangevuld met werken uit eigen museumcollecties. Tijdens de expositie is een aantrekkelijk publieksboekje in meerdere talen beschikbaar. Dit compacte boekje bevat teksten over de opstellingen, opgehangen werken en wetenswaardigheden over de verzamelaars, maar ook zijn er details over werken van de kunstenaars.

Door geselecteerde kunstwerken wordt in een tijdelijk geconstrueerde ovale ruimte, en midden tussen de vier verzamelaarsruimten, een aantal thema’s binnen het surrealisme zichtbaar gemaakt. Het publieksboekje geeft daarvan leerzame beschrijvingen. Het eerste thema Toeval bespreekt de typische benadering van surrealisten voor hun werken. In een al in 1869 verschenen boek staat de zin “Mooi als de toevallige ontmoeting van een naaimachine en een paraplu op een ontleedtafel.”

Na een herontdekking van deze publicatie aan het begin van de 20e eeuw vormt deze historische zin een inspiratiebron voor veel nieuwe werken, waarin het toeval en contrasterende elementen samenkomen. De gruwelheden van de Eerste Wereldoorlog droegen ook bij aan het ontstaan van een wilde periode voor surrealistische schilders en dichters. Andere thema’s zijn het automatisme, de rare alledaagse realiteit van René Magritte, de poezie van Paul Delvaux, de onheilspellende landschappen van Max Ernst, de paranoia van Salvador Dalí, begeerlijke objecten en fabelachtige vrouwen. Ook deze kleine publicatie is van hoge waarde.

ISBN 978-90-6918-297-1, “Gek van surrealisme”, Saskia van Kampen-Prein, Museum Boijmans Van Beuningen, 2017, 354 pagina’s.

Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18-20, 3015 CX Rotterdam, www.boijmans.nl.