Geometrie in de beeldende kunst

De menselijke vormen als inspiratie voor aankomende en gevestigde kunstenaars is nog altijd een thema in de hedendaagse en zelfs in een tijdloze actualiteit. Op eenvoudige wijze en door enige oefening zijn de strakke en ronde te onderscheiden vormen van het menselijk lichaam te modelleren in vlakke of ruimtelijke wiskundige en geometrische vormen. De expositie “Geometrie der Figur. Luca Cambiaso und die moderne Kunst” toonde in een aantal spanningsvolle confrontaties geometrische benaderingen door de Italiaanse kunstenaar Luca Cambiaso (1527-1585) in zijn kubistische wijze van schilderen.

Geometrie der Figur

De expositie knipoogt naar de ontwikkelingen van deze kunstwijze in de moderne kunst. Cambiaso was één van de bekendste vertegenwoordigers van de Genuaanse School voor de Kunst in de 16e eeuw. Met zijn manier van schilderen binnen de kunstrichting van het kubisme ging hij verder dan zijn grote voorbeelden Albrecht Dürer en Erhard Schoen. In zijn latere periode maakte Cambiaso talrijke pentekeningen en ontwerpen van beeldcomposities op kubistische wijze (“la maniera cubica”), met onder andere kunstwerken met religieuze motieven, inspiraties uit de Griekse mythologie en de Romeinse historie. Karakteristiek voor het kunstwerk van Cambiaso in die levensfase was het reduceren van de menselijke figuur tot stereometrische grondvormen.

In de expositie in 2007 maakten bezoekers uitgebreid kennis met het contrast tussen zijn schetsen en tekeningen, een Europese première, en de talrijke getoonde kunstwerken van modernere kunstenaars met eveneens een sterke voorkeur voor een geometrische opbouw in hun werken. Als kunstvertegenwoordigers van deze geometrische aanpak werden met de werken van onder andere Ferdinand Léger, Henri Laurens, Naum Gabo, Theo van Doesburg, Jürgen Brodwolf, Salvador Dalí en Franz Bernhard deze ontwikkeling getoond. Een 3D-film toonde op een voortreffelijke manier bewegende reconstructies van de kubistische figuren van Cambiaso. Als sluitstuk van de expositie kwamen de bezoekers een menselijke robot tegen.

Het onderwerp van deze expositie en de unieke presentatie van 30 originele pentekeningen van tekenaar, schilder en ontwerper Luca Cambiaso heeft een unieke catalogus en referentiebron voor het kubisme opgeleverd. Dankzij de achtergrondartikelen over het ontstaan van deze typische manier van tekenen van menselijke vormen en afmetingen is de catalogus direct te gebruiken in kunstopleidingen.
In een eerste artikel is het gebruik van vooral ronde geometrische vormen door Albrecht Dürer beschreven. Zijn anatomische voorstellingen geven zijn kunstwerken inhoud en uitstraling en vooral passie.

Maar ook in het gebruik van rechthoeken en ruimtelijke figuren heeft Dürer vele voorbeelden gegeven en zijn leerlingen geïnspireerd. Het is vooral zijn leerling Erhard Schoen, die is voortgegaan met het bestuderen en vastleggen van de proporties van de menselijke figuur. Andere artikelen geven een schat aan details van zijn indrukwekkende voorstellingen uit de ruwe geschiedenis van waarden en normen en het respect voor de mens. De catalogus bevat een biografie over deze expert van het vroege kubisme. De unieke 30 pentekeningen zijn groot afgebeeld en beschreven en vertellen stuk voor stuk een levensverhaal. Ook bevat de catalogus de kleurrijke reproducties van andere kunstwerken in de rijke expositie. De uitstekend gedrukte catalogus eindigt met een artikel over de ontwikkelingen van een robot met sterke menselijke trekjes en “zelfstandige” handelingen.

ISBN 3 926235 27 6, “Geometrie der Figur”, Heribert Schulz, Verlag des Museums- und Kunstvereins Osnabrück e.V., 2006, 224 pagina’s.

Kulturgeschichtliches Museum/ Felix-Nussbaum-Haus, Lotter Strasse 2, D-49078 Osnabrück, www.osnabrueck.de