Gustave Courbet als rebel en revolutionair kunstenaar

Met de grote expositie “Gustave Courbet” koos de leiding van het Zwitserse museum “Fondation Beyeler” voor het oeuvre van één van de sleutelfiguren in de historische ontwikkelingen van de moderne kunst en latere richtingen en invloeden op kunst. Het leven en oeuvre van Gustave Courbet (1819-1877) stonden geheel in het teken van muiterij tegen de academische kunsttraditie, alsmede tegen de conservatieve politieke situatie in Frankrijk en aan begin van een nieuwe ontwikkeling in de kunst, die tot op heden nog steeds zichtbaar is.

Gustave Courbet

In veel opzichten was hij een pionier in de beginperiode van de moderne kunst in de 19e eeuw en is het geen toeval dat bekende kunstschilders als Cézanne, Matisse en Picasso hem roemden en Gerhard Richter en Peter Doig hem noemen als inspiratiebron. Het is daarom nu een uitgelezen moment dat Fondation Beyeler een expositie geheel heeft ingericht met het oeuvre van deze vroege avantgardistische kunstenaar. Zijn werken zijn gedetailleerd uitgewerkt en alle aspecten van de meester Courbet zijn in beeld gebracht in een expositie, die tot en met 18 januari 2015 is te bezoeken.

De expositie begint, net als in de carrière van Courbet, met zelfportretten, waarmee de nog vrij jonge kunstenaar in het Parijse kunstcircus naam probeerde te maken. De uit de provincie stammende ontluikende kunstenaar had veel moeite om zich staande houden in de mondaine en snellevende hoofdstad. Zijn opgedane indrukken en teleurstellende ervaringen brachten angst en vertwijfeling en maakten Courbet zelfbewuster om zichzelf verder te ontwikkelen. In zijn kunstwerken van de eerste periode is die zelfverzekerheid duidelijk zichtbaar en was hij actief bezig met zijn gezicht.

Door een intense kunstzinnige aandacht voor zijn uiterlijk, ontwikkelde Gustave Courbet unieke uitdrukkingsvarianten. De onderscheidelijke houdingen en situaties voor het realiseren van zijn zelfportretten speelden belangrijke rollen gedurende zijn gehele carrière. Zij waren voor hem een belangrijke basis voor zijn andere werk. Zijn wensen om zo zelfstandig mogelijk te blijven werken, zijn zelfbewustzijn en een wens voor roem maakten van Courbet een schilder die uiteindelijk streefde naar spraakmakende en schokkende kunst en een streven naar kunstzinnige schandalen.

Le Fou de peur (zelfportret), Gustave Courbet, ca. 1844/45, olieverf op papier en doek, © Nasjonalmuseet for kunst, arkitektur og design, Oslo.

Courbet had een grote belangstelling voor het vrouwelijk naakt en schilderde dan ook vrouwen in verschillende naakte posities in de natuur, of met mooie kleren aan in posities die rust en gezelligheid uitstralen. De geweldige expressie die hij realiseerde laat kijkers naar het schilderij langere tijd kijken om het gehele beeld en vooral vele details te zien en te verwerken tot een totaal fantasierijk en realistisch kunstbeeld. Met rond 60 schilderijen uit internationale musea en privécollecties toont Fondation Beyeler zelfportretten, voorstellingen van vrouwen, beelden van grotten, meren en landschappen van Courbet, die een bijzonder licht werpen op zijn kleurgebruik en zijn strategie van dubbelzinnigheid.

In de prachtig vormgegeven catalogus tonen de samenstellers alle schilderijen, waarvan de meeste op groot formaat, en wetenswaardigheden over deze kunstenaar, die door zijn schilderij “L’Origine du monde” de kunstwereld op de basis liet schudden.

ISBN 978-3-906053-18-9, “Gustave Courbet”, Ulf Küster, Hatje Cantz Verlag, 2014, 200 pagina’s.

Fondation Beyeler, Baselstrasse 101, CH-4125 Riehen/Basel, www.fondationbeyeler.ch.