Het fantasierijke werk van schilder Jheronimus Bosch

De meester van het schilderen van angsten en verlangens is weer teruggekeerd in zijn geboortestad ’s-Hertogenbosch. Zijn werken en gedachtengoed maken deel uit van een groots opgezette manifestatie ter ere van het 500e sterfjaar van Jheronimus Bosch, waarmee de stad zijn beroemdste inwoner en kunstenaar op een bijzondere wijze alle eer geeft om hem nooit meer te vergeten. Zowel in Het Noordbrabants Museum, als in diverse andere locaties en in de openbare ruimten van de stad zijn de werken of details uit zijn spectaculaire meesterwerken te zien, te bewonderen en vooral te verbazen door de meesterlijke details in de voorstellingen en objecten. Tot en met 8 mei 2016 staan maar liefst 20 schilderstukken en 19 tekeningen van Jheronimus Bosch (c. 1450-1516, ook bekend als Jeroen Bosch en geboren met de naam Joen of Jeroen van Aken) centraal in de tentoonstelling “Jheronimus Bosch - Visioenen van een Genie”. Met deze hoeveelheid kunststukken is het de grootste Bosch-tentoonstelling in Nederland. De getoonde werken en objecten komen van vooraanstaande musea uit de hele wereld. Zoals de Hooiwagen (Padro, Madrid), het Narrenschip (Louvre, Parijs), De Dood en de vrek (National Gallery of Art, Washington) en het Heremieten-drieluik (Gallerie dell’Accademia, Venetië).

Jheronimus Bosch - Visioenen van een genie

Alle juwelen zijn op een aangename en op ruime wijze zichtbaar gemaakt voor het grote publiek, docenten en studenten Kunstgeschiedenis en voor alle specifieke kunstliefhebbers met extra interesse in de voor die periode unieke details. In het Bosch-jaar keert het grootste van zijn oeuvre voor één keer terug naar zijn geboortestad. Hier maakte hij zijn meesterwerken en koos hij zijn artiestennaam Bosch. De tentoonstelling en de extra aangebrachte objecten in de openbare ruimten en aan gebouwen zijn een onderdeel van het Nationaal Evenementenjaar Jheronimus Bosch 500. Zijn genialiteit wordt extra duidelijk nu veel schilderijen zijn gerestaureerd en voor het eerst te zien zijn in spectaculaire detaillering en heldere kleuren.

De werken op in het algemeen houten panelen voeren bezoekers mee naar zijn wonderlijke en magische werelden van heiligen, pleziermakers, vechtersbazen, fantasiewezens en de prachtige landschappen. Diverse films in de expositie tonen de diepere lagen van de panelen en onthullen hoe Jheronimus Bosch te werk is gegaan. Naast zijn werken toont de expositie panelen die in de werkplaats van Bosch zijn gemaakt en het werk van belangrijke navolgers. De resultaten van recent onderzoek van alle beschikbare werken van Bosch werpen een bijzonder licht op het ontstaan van de kunstwerken. Vrijwel het gehele oeuvre van Bosch is intensief onderzocht en gedocumenteerd met hulp van de modernste beeld- en registratieapparatuur.

De onderzoeksresultaten staan uitgebreid beschreven in de bijbehorende wetenschappelijke publicaties. In de periode tussen de middeleeuwen en renaissance heeft Bosch het atelier aan de Bossche Markt. Voornamelijk verkoopt hij aan vorsten en rijke opdrachtgevers. Al eeuwenlang vormt zijn werk voor velen een bron van inspiratie. Door Bosch werden zeker de volgende kunstenaars sterk geïnspireerd: Salvador Dalí, Pieter Bruegel, Max Ernst, Maurits Escher en Joan Miró. Bijna alle werken zijn op paneel geschilderd. Veelvuldig is ook de achterzijde voorzien van prachtige voorstellingen en zeker bij de drieluiken. Jheronimus Bosch heeft meerdere drieluiken vervaardigd.

Afb. Gulzigheid en lust (fragment van Het Narrenschip), Jheronimus Bosch, ca. 1500-1510, Yale University Art Gallery, New Haven (USA), Foto Rik Klein Gotink en beeldverwerking Robert G. Erdmann voor het Bosch Research and Conservation Project.

In de expositie zijn ruim zes drieluiken en veelal ook delen te zien. Als het absolute pronkstuk geldt ongetwijfeld De hooiwagen, die Bosch schilderde tussen 1510 en 1516 als een drieluik. Op de gesloten drieluik en de twee daardoor ontstane vlakken schilderde Bosch het werk De Landloper, de levenspelgrim en de mens die steeds weer moet kiezen tussen goed en kwaad. Wanneer de triptiek open is, is op het linkerpaneel de verdrijving uit het paradijs te zien. Het hooi op de hooiwagen staat voor geld en vergankelijkheid. Hebzucht beheerst het menselijk bestaan. Hiervoor kiezen leidt onvermijdelijk tot de hel. Ook de vele bewaard gebleven ontwerpschetsen en tekeningen zijn in de expositie opgenomen.

De werken zijn beschreven in de catalogus en zijn voorzien van details voor oplettende kunstliefhebbers. Ons viel op het jongetje met het looprekje, Christus die op spijkers loopt, het vrolijke drankfeest en het koekhappen. En dat alles rond het jaar 1500 en zo surrealistisch door de meester van de realistische wereld. In de catalogus is alles zichtbaar door de mooie vergrotingen van de details. In de speciaal gebouwde Bosch-museumwinkel zijn veel Bosch-artikelen te koop voor eigen gebruik of om cadeau te doen. Aan de expositie zijn aanvullende evenementen gekoppeld. Ter gelegenheid van de feestelijke herdenking van de 500e sterfdag van Jherominus Bosch, heeft het Bossche bedrijf Shocking Orange een speciale Jheronimus Bosch bonbon gemaakt. Recent werd in de USA een schilderij ontdekt, dat volgens experts aan niemand anders dan Jheronimus Bosch moet worden toegeschreven. De verzoeking van de heilige Antonius is aanwezig in de expositie.

ISBN 978-94-6230-116-0, “Jheronimus Bosch - Visioenen van een genie”, Matthijs Ilsink en Jos Koldeweij, 2016, 192 pagina’s.

Het Noordbrabants Museum, Verwersstraat 41, 5211 HT ’s-Hertogenbosch, www.hnbm.nl.