Het koudste plekje op aarde

Met de expositie “Jacht op het absolute nulpunt” bood Museum Boerhaave haar bezoekers een kijkje achter de schermen van de fascinerende geschiedenis van de avontuurlijke zoektocht naar het koudste plekje op aarde. De educatieve expositie liet op duidelijke wijze aan de hand van afbeeldingen en met het gebruik van fraaie voorwerpen, objecten en vele apparaten, het kleurrijke gevecht zien van die gevaarlijke jacht naar het absolute nulpunt (-273 ºC).

Jacht op het absolute nulpunt

Het succes van de speurtocht en eindresultaat van de wetenschappelijke onderzoeken werden in Leiden in 1908 bereikt. Het was Heike Kamerlingh Onnes op 10 juli van dat jaar gelukt om als eerste helium vloeibaar te maken. Dat gebeurde bij een temperatuur dicht bij het absolute nulpunt (-273 ºC). Leiden werd het koudste plekje op aarde. Tot op de dag van vandaag laten fysici zich nog steeds verrassen bij hun onderzoek naar de zeer lage temperaturen. De strijd was verhit, gevaarlijk, gemeen en avontuurlijk. Zijn topprestatie werd in 1913 bekroond met de Nobelprijs voor de Natuurkunde. De bijzondere gebeurtenis van 100 jaar geleden en de toekenning van de Nobelprijs zijn beide voor het team van Museum Boerhaave onderdeel van een project, dat de wereld van de extreem lage temperaturen in heldere taal en aan de hand van veel historisch materiaal voor een breed publiek toegankelijk maakt. Bij de mooie en boeiende tentoonstelling verscheen een compact boek met fraaie illustraties en uitstekende beschrijvingen over het werk en leven van de beroemde Heike Kamerlingh Onnes (1893-1985). De auteur van het boek geeft een schets van de eerste stappen in het experimenteel onderzoek naar lage temperaturen, dat pas goed van de grond kwam in de 17e eeuw met de onderzoeken naar koude door de Engelse geleerde Robert Boyle in 1662. Robert Boyle (1627-1691) schreef een boek over koude waarin hij de gevestigde denkbeelden van Aristoteles op basis van experimenteel onderzoek weerlegde. In de jaren daarna ontwikkelden geleerden als William Thomson, Rudolf Clausius, James Clerk Maxwell, Walther Nernst en Ludwig Boltzmann de warmteleer. Van het gebruikte materiaal en de apparaten is veel bewaard gebleven en in de expositie is alles op voortreffelijke wijze te zien en te beleven. Ook de kunstzinnige kant van de familie Onnes is in beeld gebracht met olieverf schilderijen. De stereofoto’s met opnamen van Einstein in het laboratorium in Leiden zijn van historische waarde.

ISBN 978-90-351-3314-3, “Jacht op het absolute nulpunt”, Dirk van Delft, Uitgeverij Bert Bakker, 2008, 112 pagina’s.

Museum Boerhaave Leiden, Lange St. Agnietenstraat 10, NL-2312 WC Leiden, www.museumboerhaave.nl.