Het leven en werk tussen kunst en wetenschap van Joseph Plateau (1)

De naam van de Belgische hoogleraar en wetenschapper Joseph-Antoine-Ferdinand Plateau (1801-1883) is voor altijd in de geschiedenis verbonden met de creatie van bewegende beelden. Hij ontdekte en formuleerde namelijk het principe van de gezichtstraagheid. Met zijn beroemde phenakistiscoop legde hij de basis voor de filmindustrie. Hij wordt daarom meestal geciteerd als er wordt gesproken en geschreven over de precinema.

Het ‘Cabinet de Physique’ van Joseph Plateau in 1840

Wanneer Plateau in 1835 benoemd wordt als hoogleraar aan de Gentse Universiteit, heeft hij de ontdekking van de phenakistiscoop reeds op zijn naam staan. Plateau noemde het toestel ook wel Fantascoop. Het midden van de 19e eeuw werd niet bijzonder gekenmerkt met de opbloei van het huiselijke leven. Plots komt dan deze phenakistiscoop de vele verbaasde burgers het ‘fantastische’ van beelden in beweging laten zien. Een doorbraak van dit fenomeen vindt op ruime schaal plaats.

De phenakistiscoop was dan ook de kern van de door prof. dr. Maurice Dorikens samengestelde en gerealiseerde tentoonstelling in het Caermersklooster in Gent. Deze tentoonstelling “Joseph Plateau - Leven tussen Kunst en Wetenschap” vond plaats in het kader van de viering van de 200e geboortedag van deze beroemde Belgische wetenschapper. Het Caermersklooster in het Gentse stadsdeel Patershol was voor die gelegenheid geheel omgetoverd in een prachtige ambiance voor de honderden tentoonstellingsstukken.

In de tentoonstelling waren bijna 100 phenakistiscoopschijven te bekijken. Daarnaast waren er enkele nooit eerder aan het publiek getoonde stukken te zien, zoals het ontdekte daguerreotypeportret van Plateau uit 1843, zeven originele handgekleurde plateauschijven, de Bioscoop volgens Plateau ( dit is een stereoscopische phenakistiscoopschijf) en een aantal ontdekte brieven van Plateau. Dankzij unieke stukken zoals de Bioscoop volgens Plateau kwam de geschiedschrijving van de ontwikkeling van de film, in het bijzonder wat betreft de eerste pogingen om stereo-effect in beweging te tonen, daarmee in een ander daglicht te staan. Ook stonden er diverse demonstratiemodellen opgesteld, die de bezoeker zelf kon bedienen. (Wordt vervolgd).

“Het ‘Cabinet de Physique’ van Joseph Plateau in 1840”, L. Dorikens-Vanpraet en M. Dorikens, Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen, 2001, 87 pagina’s.