Humor en het lachen zorgen voor vrolijkheid in de kunst

De lach stimuleert het samen zijn. Door samen of met meerderen te lachen ontstaat er altijd een ontspannen sfeer, worden bekers en glazen gevuld en verdwijnen spanningen bij onderhandelingen. Zo maakt de lach deel uit van de opvoeding, de cultuur en het maatschappelijk gebeuren. Kunstenaars kennen ook de krachten die uitgaan van een humoristische sfeer en brengen het beeld ervan over op hun kunstzinnige scheppingen. Juist in de periode van de Nederlandse Gouden Eeuw was humor een veel gekozen thema in het werk van vele kunstschilders.

De kunst van het lachen. Humor in de Gouden Eeuw

Door een hoge welvaart en een enthousiast rijk koperspubliek werden schilders in de Gouden Eeuw gestimuleerd om een enorme variëteit aan voorstellingen te bedenken en te schilderen waarin het humorisme centraal staat. Veel van de juwelen van deze vorm van schilderkunst is bewaard gebleven en wordt getoond in het Frans Hals Museum in Haarlem tot en met 18 maart 2018 in de tentoonstelling “De kunst van het lachen” met als ondertitel “Humor in Nederlandse schilderijen uit de Gouden Eeuw”.

Dat juist het Frans Hals Museum te Haarlem dit thema heeft uitgewerkt in een prachtige, boeiende en vrolijke expositie is zeker niet toevallig. Terecht schrijft directeur Ann Demeester van het Frans Hals Museum in het voorwoord van de bijbehorende waardevolle en geïllustreerde catalogus en kunstboek: “Frans Hals staat te boek als de meester van de lach”. Uit onderzoek is gebleken dat er zelden meer humoristische schilderijen zijn gemaakt dan in de Nederlandse Gouden Eeuw.

De uitbundige, geposeerde en soms geheimzinnige vormen van humor en lach die in de werken zichtbaar en bewonderbaar zijn moeten voor kunstverzamelaars en -liefhebbers en andere tijdgenoten gemakkelijk herkenbaar zijn geweest. Kunstcritici en onderzoekers van kunst hebben veel onderzoek gedaan naar humor, lach en beeldgrappen in kunst uit de zeventiende eeuw. De resultaten en toelichtingen van hun inspanningen hebben een schat aan wetenswaardigheden opgeleverd.

Twee lachende jongens, Frans Hals, ca. 1628, olieverf op doek, 69,5 cm x 58 cm, Leerdam, Hofje van Aerden; illustratie uit De kunst van het lachen.

De algemene artikelen met deze informatie en de specifieke toelichtingen op de werken in de tentoonstelling maken van de catalogus interessant studiemateriaal voor studenten kunstgeschiedenis. De lezers en kijkers krijgen misschien wel de bevestiging van een eigen mening over de bekeken voorstelling. Wat zou er werkelijk schuilgaan achter de glimlach die ik zie en waarneem? Zo krijgt een bezoek aan de mooie expositie een extra dimensie en geeft de inhoud van de catalogus de lezer een aantrekkelijk overzicht van humor in de zeventiende-eeuwse schilderkunst.

Het boek laat de lezer tevens op ontspannen manier kennismaken met meesterwerken van beroemde Nederlandse kunstschilders als Frans Hals, Jan Steen, Rembrandt, Paulus Potter, Pieter Bruegel de Oude, Abraham Bloemaert, Gerard van Honthorst, Pieter Jansz Quast, Willem Buytewech, Nicolaes Maes en Adriaen van Ostade. Kunstenaars die niet bekend waren als kluchtschilders wijdden toch forse delen van hun oeuvre aan het realiseren van grappige schilderijen. Duidelijk wordt geschetst dat de stad Haarlem genoemd mag worden als de bakermat van deze vermakelijke richting in de kunst. Waarom de humor in de Nederlandse Republiek zo’n extra aandacht kende is op interessante wijze besproken. De getoonde werken zijn in clusters als Boertigheden, Liefde en lust, Komische types en Trompe-l’oeil ingedeeld en besproken.

ISBN 978-94-6262-167-1, “De kunst van het lachen. Humor in de Gouden Eeuw”, Anna Tummers, Elmer Kolfin en Jasper Hillegers, Waanders Uitgevers, 2017, 192 pagina’s.