Japanse kunstwerken als inspiratiebronnen

Met de expositie “Japan und der Westen” realiseerde het Kunstmuseum Wolfsburg een reeds lang voorbereid project. In de expositie werd een dialoog getoond met het werk van kunstenaars uit het moderne westen en het voornamelijk kunstzinnige handbewerkte objecten uit het traditionele Japan. Telkens zoekt de samensteller naar vergelijkingen tussen beide kunstculturen en kunstuitingen, zoals die van de Zenkunst, keramiek, kalligrafie, textiel, Samurai zwaarden en instrumenten van de theeceremonie.

Japan und der Westen. Die erfüllte Leere

Als voorbeeld bevond zich het schilderstuk “Zwarte teken” van Paul Klee in de directe nabijheid van een gebroken en weer herstelde theeschaal uit de 17e eeuw. Maar ook de door Japanse kunst geïnspireerde tekeningen van Julius Bissier contrasteerden uitstekend met een kunstzinnig versierd Samurai zwaard.
De uiterst ontspannen en inspirerende opstellingen bleven tot en met 13 januari 2008 te bewonderen in het museum in het Duitse Wolfsburg.

Met deze bijzondere tentoonstelling en de dialoog tussen de kunstculturen leverde het museum een bijdrage aan de vraag of een discussie naar een nog te definiëren “Wereldkunst” in onze huidige wereld, waarin er nog nauwelijks grenzen zijn ten aanzien van de uitwisseling van kunst. Door de toegankelijkheid naar de Japanse kunst sinds de tweede helft van de 19e eeuw hebben vele westerse kunstenaars gekeken naar de traditionele kunst en zich laten inspireren om te experimenteren met nieuwe vormen en materialen.

Zo liet de expositie onder andere zien hoe een westerse architect zo onder de indruk kwam van de schoonheid van de leegte in Japanse binnenruimten, dat hij bij terugkomst in zijn land, direct aan de slag ging in zijn ontwerpen en inrichting van binnenruimten. Al in de tijd van het beroemde Bauhaus was er al een hang naar een reductie tot esthetische principes zichtbaar bij kunstenaars en ontwerpers.

Zelfs moest erkend worden dat moderne ontwerpen in Europa al plaatsvonden in het oudere Japan. De Weense architect Adolf Loos deed al in 1927 de uitspraak: “Moderne architectuur is: Japanse cultuur met een Europese traditie”. In de vijftiger jaren ontdekten Amerikaanse kunstenaars als John Cage, Barnett Newman en Ad Reinhardt de klank van de stilte en de schilderkunst als voorstellingsvorm van het niets. Bij deze unieke tentoonstelling is een omvangrijke catalogus verschenen met veel achtergrondartikelen over zowel de ontwikkelingen in de Japanse als in de Europese kunst.

Het is verrassend om te zien hoeveel overeenkomsten er zijn in de beide kunstgebieden. Meerdere werken uit Japan zijn gebaseerd op een spirituele inspiratie van de kunstenaar. In de ruimte van het museum zijn zelfs enkele kamers in Japanse stijl gebouwd en ingericht met minimale structuren, objecten en kleuren. In de expositie is ook kunst aanwezig van Joseph Beuys, Johannes Itten, Roni Horn, Yu Ichi, Cy Twombly en Gerhard Merz. Een geweldig boek voor de liefhebbers van Japanse en Duitse kunstcultuur.

ISBN 978 3 8321 9045 3, “Japan und der Westen. Die erfüllte Leere”, Markus Brüderlin en Annelie Lütgens, DuMont Buchverlag, 2007, 295 pagina’s.

Kunstmuseum Wolfsburg, Hollerplatz 1, D-38440 Wolfsburg, www.kunstmuseum-wolfsburg.de.