Je ziet meer dan je denkt te zien in expositie met Op Art

Het is al een lange tijd geleden dat er in Nederland een grote tentoonstelling werd gehouden waarin het gezamenlijke thema Op Art en Kinetische Kunst centraal staat. In het Stedelijk Museum Schiedam vindt tot en met 18 juni 2017 de internationale tentoonstelling Eye Attack plaats waarin kunstwerken van bekende en minder bekende kunstenaars worden getoond. Alle werken in de vorm van schilderijen, objecten, sculpturen, installaties, spiegels en waardevolle documenten hebben één ding gemeen, zij houden de kijker voor de gek.

Eye Attack

Je ziet niet wat je op dat moment denkt te zien. Het beeld is alweer anders als je langer kijkt naar de afbeelding en je ogen bewegen soms heftig mee. In uitzonderlijke situaties zelfs zo heftig dat je hersens er voor zorgen dat het beter is om je ergens aan vast te houden of te gaan zitten! Het platte schildersdoek van het schilderij bolt namelijk op of er gaat gewoon iets draaien wat eigenlijk stilstaat. Het begrip optische kunst krijgt zo inhoud door de belevingen van de toeschouwers tijdens de rondgang in de uitstekend ingerichte expositiezalen en speciaal gebouwde doorgangen van de ene naar de andere ruimte.

De kunstenaars weten het oog te misleiden met patronen, lijnen en kleurvlakken. Door combinaties van patronen in zwart/wit of in kleuren is het mogelijk om zeer aantrekkelijke werken te realiseren waarin telkens iets bijzonders is te zien. Zo ontstond een vorm van kunst waarin wordt gespeeld met een aantal onvolkomenheden in onze visuele waarneming. Al snel werd deze vorm van creativiteit in de kunst optische kunst genoemd en werd in het internationaal taalgebruik van optical art vertaald in op art, met misschien wel een knipoog naar een eerder ontstane vorm van kunst: pop art. Eye Attack bevat ook kunst die letterlijk beweegt.

Voor het eerst sinds lange tijd is er weer een groot overzicht met werk van internationale en nationale toonaangevende kunstenaars uit de periode 1950-1970. Herkenbare vormen van op art waren ook al tientallen jaren daarvoor zichtbaar. De stroming op art onder leiding van Victor Vasarely en Bridget Riley als belangrijkste vertegenwoordigers, werd echter pas in 1965 internationaal op de kaart gezet met een spraakmakende tentoonstelling in het Museum of Modern Art (MoMA) in New York. Van meerdere kunstenaars die daar exposeerden, is nu werk te zien in Schiedam.

Daarmee toont Eye Attack de wortels van Op Art. Al vóór de opening in New York hingen de etalages van Seventh Avenue vol met Op Art-jurken. Nog niet eerder werd een kunststroming zo snel opgepikt door vormgevers en designers. Op Art domineerde de 60-er jaren van asbak tot advertentie, van mode-outfit tot televisiedecor. Die beeldtaal, waaronder een LP-hoes van David Bowie met werk van Vasarely als achtergrond, is te zien in de museumwinkel als aanvulling op de tentoonstelling.

Eye Attack is ontstaan uit een recente samenwerking met het Louisiana Museum of Modern Art in Denemarken. In dit museum was het concept van Eye Attack een groot succes. De meeste Op Art-kunstenaars zijn of waren op de hoogte van de psychologie van de visuele waarneming en onze reacties op en ervaringen met optische illusies. In de tentoonstelling wordt de bezoeker ook op de hoogte gebracht van de te verwachten bijzonderheden. Waarom dansen de lijnen? Hoezo beweegt dat wat stilstaat?

Op Art is een geliefd thema voor vele ontwerpers van postzegels, postzegelblokjes en -enveloppen. Voorbeelden van op art op officiële postzegels.

Om de voorlichting optimaal te geven is er tevens een samenwerking met hoogleraar Jan Theeuwes van de vakgroep Cognitieve Psychologie van de Universiteit van Amsterdam. Tijdens de periode van de tentoonstelling Eye Attack zijn er een aantal talkshows, rondleidingen en workshops. Kijk voor het programma en eventueel voorwaarden voor deelname naar de gegevens op de website van het museum. Direct bij binnenkomst van de entree van de tentoonstelling krijgt de bezoeker een zeer gedetailleerd beeld over het ontstaan van de Op Art door een fascinerend overzicht van documenten, foto’s, voorbeelden van tijdschriften, publicaties, posters en andere interessante wetenswaardigheden.

Daarna volgen in diverse zalen prachtige werken, opstellingen en wanddecoraties. Op de zolder en elders in de tentoonstelling kunnen kunstwerken zelf in beweging gezet worden. De ruim opgezette opstellingen zorgen tevens voor voldoende onderlinge afstanden om de werken volledig te kunnen zien en te beleven. Het geheel wordt ondersteund door een uitstekende catalogus, die eerder is uitgegeven bij de tentoonstelling in Denemarken. Naast de vele artikelen en een grote hoeveelheid aan afbeeldingen van kunstwerken, bevat dit boek een geïllustreerde tijdlijn van de belangrijkste gebeurtenissen in de Op Art tussen 1950 en 1970 en informatie over de kunstenaars binnen de tentoonstelling.

Voor de jeugd en onderwijsdoeleinden is bij de tentoonstelling een educatief boekje verschenen. Voor dit boekje heeft Julia Radowitz vereenvoudigde illustraties gemaakt van de originele kunstwerken, die te bewonderen zijn in Eye Attack. Haar tekeningen zijn verzameld in het boekje en zijn tevens in een kleine expositie tot en met 30 april 2017 op een groter formaat te zien in de bibliotheek in de Korenbeurs aan de Lange Haven 145 te Schiedam. De jongeren kijken dan op een andere manier naar de originele kunstwerken en leren al spelenderwijze de geheimen van Op Art.

ISBN 978-87-92877-57-4, “Eye Attack”, Lærke Rydal Jørgensen, e.a., Louisiana Museum of Modern Art, 2016, 96 pagina’s.

Stedelijk Museum Schiedam, Hoogstraat 112, NL-3111 HL Schiedam, www.stedelijkmuseumschiedam.nl.