Kleurenharmonie in een perspectief

De esthetische waardering van afzonderlijke kleuren en combinaties van kleuren berust overwegend op onze individuele en subjectieve smaak en het moment van deze beoordeling. De waardering van de harmonie van kleuren in een combinatie van vlakken en vormen of van gebruiksvoorwerpen in het dagelijks leven wordt eveneens individueel en subjectief bepaald. Toch bestaan er in de wereld van de visuele waarneming talrijke systemen en grondbeginselen van kleurenleer en concepten voor het vaststellen van de harmonie van kleuren.

Die Lehren von der Farbenharmonie

Alle ontwikkelde en in de praktijk toegepaste theorieën en systemen van kleurenleer en kleurenharmonie zijn in meer of in mindere mate gebaseerd op objectieve vastlegging van kleuren in een harmonische samenstelling. Daarmee wordt aan de hand van deze in de praktijk geaccepteerde referentiebronnen door de ontwerper of kleurenspecialist bepaald welke kleuren harmoniëren en welke niet.

Op grond van praktische ervaringen en veel wetenschappelijk onderzoek is het gebruik van deze oorspronkelijk ontwikkelde kleurensystemen als een objectieve maatstaf voor praktisch gebruik twijfelachtig geworden. Toch werden de grondbeginselen en de theoretische achtergronden van de kleurenleer van bijvoorbeeld Goethe, Alberti, Runge, Seemann, Ostwald of Newton jarenlang door architecten, kunstenaars en verwerkers van verven als referentiebronnen gehanteerd.

Door wetenschappelijke benaderingen van de theorie van de kleurenharmonie werd meer gelet op relevante aspecten over het ontstaan, de samenhang en de onderlinge verhoudingen ervan. De resultaten van nader onderzoek naar het ontstaan van de kleurenleer en de uitwerkingen daarvan voor de leer van de kleurenharmonie zijn door onderzoeker Andreas Schwarz op een voortreffelijke wijze in woord en beeld gebracht in zijn “encyclopedie voor de geschiedenis en theorie van de leer van kleurenharmonie”.

In zeven hoofdstukken behandelt de auteur op een gedetailleerde wijze de geschiedenis van de kleurenleer en de ontwikkelingen door de eeuwen heen. Zijn beschrijvingen starten bij het leven en het werk van Pythagoras in een periode van vijf eeuwen voor Chr. Uit het spaarzaam beschikbare materiaal is af te leiden dat in zijn tijd al werd gesproken over een volgorde in afzonderlijke kleuren in een harmonische kleursamenstelling.

Ook de wetenschappers Aristoteles en Plato beschreven een ritme in kleur. Een bijzondere bijdrage aan de kennis over kleur is ontstaan in meerdere perioden van de middeleeuwen. Het beroemde kleurendiagram van Kircher (uit 1646) is daar een voorbeeld van. In de 17e en 18e eeuw werd gewerkt aan de ordening van kleuren en het beschrijven van de kleurenleer door verschillende wetenschappers. Ook was er een relatie zichtbaar tussen de kleurenleer en de muziektheorie.

De door Athanasius Kircher toegekende kleuren aan de verschillende klank-kwaliteiten van de menselijke stem werden zelfs door Johannes Zahns in een kleurendriehoek met bijbehorende analogietabel weergegeven in 1685. In het laatste hoofdstuk beschrijft de auteur de geometrie van het ordenen van kleuren. In het gedeelte van harmonie naar ordening of omgekeerd van ordening naar harmonie van kleuren laat hij de lezer kennismaken met het werk en de bereikte resultaten van wetenschappers.

De beschrijvingen zijn voorzien van illustraties. De uitgever heeft ook meerdere kleurenprenten tussen de teksten opgenomen. Het boek is uitermate geschikt voor studies waarin kleur een belangrijk deel uitmaakt van het studieprogramma. Door de opzet en de gedetailleerdheid van het boek hebben studenten, kleurendeskundigen en kleurenspecialisten en kunstenaars een uitstekende referentiebron voor kleur en kleurgebruik in handen. Het interessante boek sluit af met een compacte verklarende woordenlijst en een ruim opgezette literatuurlijst.

ISBN 3 7881 4053 4, “Die Lehren von der Farben-harmonie”, Andreas Schwarz, Muster-Schmidt Verlag, 1999, 396 pagina’s.