Opticaprenten illustreerden belangrijke gebeurtenissen

Zonder te reizen verre steden ontdekken, kippenvel krijgen bij het zien van rampen, op de hoogte blijven van de laatste feiten en gebeurtenissen, zijn de hoofdaspecten van de wereld in opticaprenten. Voor een paar cent gunde eigenaars van kijkdozen nieuwsgierigen een blik op de vaak verre en onbereikbare wereld terwijl het publiek ademloos luisterde naar de praatjes van de marktkramer.

De wereld in opticaprenten

Opticaprenten waren dan ook erg populair gedurende de 18e en het begin van de 19e eeuw. Opticaprenten zijn gravures in zwart-wit of in meer kleuren, die worden bekeken met een apparaat dat hun driedimensionale effect versterkt. Juist in die periode werd weinig gereisd waardoor de prenten een aanvullende blik op de wereld boden. In het Jubelparkmuseum in Brussel werd de expositie “De wereld in opticaprenten” gehouden. Er was sprake van een tijdelijke expositie en de einddatum lag in 2010. Een eerste expositie over opticaprenten, getiteld “België in opticaprenten in de 18e en 19e eeuw”, eindigde eind 2008.

Het idee voor deze tentoonstelling werd ingegeven door de schenking Lefébure in het jaar 1943. Van deze uit 500 prenten bestaande verzameling bleken er een 20 stuks het huidige België als onderwerp te hebben. In de nieuwe expositie worden vele andere opticaprenten uit deze unieke collectie bekeken in een mooie opstelling in enkele zalen van het prachtige gebouw van het Jubelparkmuseum. Er werden in de opstellingen ruim 150 opticaprenten met beelden uit de gehele wereld getoond. De meest indrukwekkende architecturale bouwwerken en mooie tuinen waren te zien.

De onderwerpen op de opticaprenten zijn zo divers als de televisieprogramma’s van vandaag. Zij hadden immers in die tijd een zelfde doel, namelijk te tonen wat er in de wereld plaatsvindt. Het televisiejournaal verspreidt beelden van evenementen en allerlei rampen. Zo ook de opticaprenten als de aanslag op Bonaparte, de oorlogen en conflicten in Europa en de aardbeving in Italië. Ook toeristische plaatjes kregen veel waardering bij de kijkers. Het boekje bij de expositie geeft een interessant beeld over het ontstaan en de opbouw van de oorspronkelijke verzameling Lefébure en bespreekt aan de hand van verschillende thema’s de bijbehorende opticaprenten. Bij elke afgebeelde prent is een uitgebreid verhaal geschreven en staat eveneens de oorspronkelijke toelichting van de maker ervan bij het plaatje. Bij de opstellingen was het mogelijk om de lampen achter de opticaprenten te laten branden, waardoor het speciale lichteffect de opticaprenten een magische uitstraling geven. Ook de tweede tentoonstelling met opticaprenten zorgde zeker bij de samenstellers voor flinke inspiratie om uit de collectie van 500 prenten mogelijk een derde expositie te maken.

“De wereld in opticaprenten”, Claudine Deltour-Levie, KMKG, 2009, 160 pagina’s.

Jubelparkmuseum, Jubelpark 10, B-1000 Brussel, www.kmkg.be.

Afb. De geschiedenis van Amsterdam gaat terug tot de 12e eeuw, wanneer enkele avonturiers, die de loop van de rivier de Amstel hadden gevolgd, er een dorp stichten dat beschermd wordt door een dam. In oorsprong wijdt men er zich aan de visvangst en door handel met de landen aan de Baltische Zee groeit tevens het belang van de haven Amsterdam.

De komst van Antwerpse kooplieden die de vervolgingen van de godsdienstoorlogen in de 16e eeuw ontvluchten versnelt die groei nog meer. De 17e eeuw was de gouden eeuw voor de zeehandel met Oost-Indië, Brazilië en Afrika. De expansie van de haven leidt in 1613 tot aanleg van concentrische kanalen en vestingwerken die worden omzoomd door 26 molens. (Probst, 18e eeuw, Lef. 24).