Optische fenomenen zijn de bronnen voor kunstcreaties

Het nieuwste boek van Nicholas Wade is een juweel voor iedereen die werkt in de vakgebieden Zien, Waarnemen, Perceptie en Kunst en voor alle liefhebbers van het spel met visuele waarneming en illusies. De publicatie “Art and Illusionists” maakt deel uit van een reeks boeken in de serie Vision, Illusion and Perception (VIP) met informatie over nieuwe ontwikkelingen en innovaties uit de onderzoeksgebieden zien en waarnemen.

Art and Illusionists

In zijn fascinerende boek maakt de wetenschapper en auteur Nicholas Wade veelvuldig gebruik van zijn unieke creatieve specialiteit van het combineren van tekeningen, kunstwerken en foto’s met afbeeldingen van personen in nieuwe verrassende illustraties. De illustraties met een meervoudige betekenis maken de inhoud van het boek van extra waarde en geven waarnemers een volledig en speels kijkgenoegen. Dagelijks is het waarnemen van gebeurtenissen in de directe omgeving een routine geworden.

Het kijken wordt echter genieten wanneer wij situaties of illustraties zien die we niet direct begrijpen of merken dat wij anders reageren op de illustratie dan we normaal doen. Misschien hebben we dan te maken met het fenomeen van een visuele of optische illusie of met een ongecontroleerde beeldbeweging op ons netvlies en vreemd reageren van ons brein. Het boek Art and Illusionists is een verzameling van fascirende en magische illustraties, die laten zien dat wij onze visuele waarneming op verschillende manieren kunnen manipuleren.

Dat alles gewoon op het platte vlak. Het boek geeft tevens informatie over de aspecten, kenmerken en de achtergronden hoe wij illustraties waarnemen en hoe wij worden beïnvloed door contouren, schaduwen, kleuren en omgevingsfactoren. We worden daarbij regelmatig op het verkeerde been gezet en soms zien wij het optisch bedrog en gegoochel met het perspectief pas na enkele ogenblikken of met enige uitleg.

Afbeeldingen zijn niet alleen een bron van inspiratie voor kunstenaars, die de afbeeldingen realiseren, maar zijn ook een uitdaging voor wetenschappers, die perceptuele effecten ervan bestuderen en analyseren. Beiden ontwerpen en realiseren afbeeldingen die zorgen voor een complete verwarring en die ons uitdagen om achter de “geheimen” van de voorstelling te komen. Nicholas Wade draagt zijn kennis, ervaringen en creatieve vaardigheden op een bijzondere wijze aan de lezers over en zet ze aan tot nader onderzoek.

Afb. 1: Op de achtergrond een satire op het valse perspectief (1754) van William Hogarth (1697-1764) en op voorgrond een portret van de graveur. Hij maakte het geheel aan voorstellingen als illustratie voor een verhandeling over perspectief door zijn vriend John Joshua Kirby. Illustratie uit het boek Art and Illusionists van Nicholas Wade.Afb. 2: Stereoscoop uit 1832 van Charles Wheatstone. Uit: Art and Illusionists van Nicolas Wade.

De lezers worden aangespoord om zelf te experimenteren om daarmee de paradox in vele illusionistische afbeeldingen te ontdekken en te ervaren. Met gebruik van een 3D anaglyfenbril kunnen de 3D-illustraties beoordeeld worden en met behulp van een streepjespatroon op transparant materiaal wordt gespeeld met dynamische moirépatronen. Elke cultuur of culturele stroming kent een eigen ontwikkeling in de bronnen voor een visuele stimulatie of communicatie, bijvoorbeeld door decoraties van het eigen lichaam, het ontwerpen van eigen objecten en gebruiksvoorwerpen en gebruik van symbolen en kunst.

De auteur geeft in zijn introductietekst een beeld van historische ontwikkelingen van de beeldcultuur en combineert daarin portretten van personen als Brunelleschi, Alberti, Plato, Magritte en Kitaoka met het werk waarvoor zij stonden. Hij noemt René Magritte zelfs één van de inventiefste kunstenaars van de 20e eeuw. Zijn spel met onze visuele waarneming is grandioos origineel en een aantal van zijn kunstwerken zijn iconen van beeldkunst geworden. Iconisch is ook de tekening Dürer’s raam uit 1538. In zijn introductie geeft Wade de lezer een beeld van onderwerpen in de 15 hoofdstukken van het boek met verrassingen en ideeën voor ontwerpers, docenten, studenten, wetenschappers, psychologen, fysiologen en kunstenaars.

Anamorfosen zijn behandeld in het hoofdstuk Perspectivische paradoxen met werk van Leonardo da Vinci, Jean-François Nicéron, Patrick Hughes, Yaacov Agam en István Orosz. Daarna volgt een andere techniek voor het begoochelen van ons visuele systeem met hulp van het fenomeen van trompe l’oeil, een creatieve “net echt” beeldtechniek. Je zou zweren dat er ramen in de wand zijn aangebracht! Het lijkt wel een echte vlieg op het gordijn! De techniek trompe l’oeil wordt al eeuwenlang toegepast in binnen- en buitenarchitectuur en -inrichtingen. De auteur heeft veel leuke illustraties ontworpen in deze techniek.

Aandacht is er voor vlakverdelingen, onmogelijke figuren, het surrealisme, dubbelzinnige figuren, geometrische optische illusies en verborgen figuren. Het verschijnsel woordbeeld levert leuke creaties op. Na dit onderwerp bespreekt de auteur het fenomeen kleur, contrasten bij kleur en zwart/grijs/wit en een aantal merkwaardige verschijnselen. Het hoofdstuk Gezichten speelt met allerlei verschijningsvormen van gezichten in een spel met kunst. Het boek eindigt met het behandelen van de onderwerpen optische schitteringen en bewegingen in de kunst, moiré-effecten, stereoscopisch zien en autostereogrammen. Een trefwoordenregister en een literatuuroverzicht maken dit unieke studie- en kunstboek compleet.

ISBN 978-3-319-25227-8, “Art and Illusionists”, Nicholas Wade, Springer International Publishing, 2016, 386 pagina’s.