Politieke spotprenten van cartoonist Honoré Daumier

Het grafische werk en sculpturen van de Franse cartoonist Honoré Daumier (1808-1879) stralen ook heden hun geweldige informatieve kracht en zelfverzekerdheid van de kunstenaar uit. Het is fascinerend te zien hoe actueel eigenlijk zijn werk in de context van het dagelijks leven van het heden geplaatst kan worden. De politieke activiteit in het parlement van toen kan zo verplaatst worden naar het politieke toneel van thans. Alleen onze kleding ziet er echt anders uit, maar de streken en handelingen zijn gelijk gebleven.

Honoré Daumier - Paris: Der Schein vom Sein

Honoré Daumier is één van de beroemdste cartoonisten uit de kunstgeschiedenis. Als geen ander hield hij arm of rijk, invloedrijk of niet, koning of burger, een spiegel van het leven voor. Met zijn kritische en de ironische prenten registreerde hij telkens met een glimlach het politieke, sociale en culturele leven in Frankrijk in de 19e eeuw vol humor en vol satire. Hij was een meester in zijn genre! Vanaf de beginjaren dertig realiseerde hij als redactiemedewerker van het tijdschrift Le Charivari bijna dagelijks karikaturen. Aan het eind van zijn creatieve leven liet hij een gigantische hoeveelheid grafisch werk van ruim 4000 litho’s en ruim 1000 houtsneden achter. Maar ook een flinke hoeveelheid beeldjes van parlementariërs behoren tot zijn fantastische oeuvre. Het Picasso-Museum toonde in de expositie “Honoré Daumier - Paris: Der Schein vom Sein” in 2009 aan de hand van ruim 250 werken, hoe Daumier steeds weer in staat was zijn omgeving in zijn beeldende spotprenten weer te geven. Met zijn voorstellingen wist hij in die tijd tevens als geen ander met zijn beeldsatire op veel zaken kritiek te geven. Dat kwam hem soms duur te staan. Bijna geen jurist, arts of politieker ontkwam toen aan zijn scherpe tekengereedschap en schetsboek. Hun zwakheid en ijdelheid bracht hij op een fascinerende wijze in beeld en schreef telkens scherpe teksten bij zijn tekenwerk. Als overtuigend republikein hield Honoré Daumier zich voortdurend kritisch bezig met de Franse monarchie en hun vreemde uitwassen. Zijn observatievermogen, zijn psychologische inlevingsvermogen en de gave om snel en zonder voorbereiding de wereld om hem heen te tekenen hielpen hem in bijzondere mate en kende hij geen grenzen in zijn scheppingsdrang. Alleen de extreem strenge censuur in de roerige tijd waarin Frankrijk verkeerde werden hem wel eens teveel. Ondanks de censuur ontwierp hij voor het tijdschrift Gargantua een spotprent over het opvallende gedrag van Bourbonkoning Louis-Philippe. Deze spotprent leverde hem een maandenlange gevangenisstraf op. Begin 1832 verliet hij weer de gevangenis en begon weer nieuwe spotprenten te tekenen over Louis-Philippe en zijn decadent gedrag. Het tot een peervormig gezicht gedegradeerde portret van de ongeliefde koning werd daarna één van Frankrijks meest beroemde spotprenten. Het peermodel werd zelfs een eeuw later gebruikt voor een spotprent over Helmut Kohl om zijn politieke loopbaan in beeld te brengen. Over Daumier wordt gezegd: “Een man als een oceaan”.

Onovertroffen zijn de karakteristieke borstbeeldjes van Franse parlementariërs, die Daumier in de vroege dertigerjaren vervaardigde en die in de tentoonstelling een dominante plaats innemen in één van de tentoonstellingszalen van het moderne Picasso-Museum, dat op een prominente locatie is gevestigd in een winkelcentrum in het hart van het historische Münster. De oorspronkelijke borstbeeldjes zijn door Daumier tijdens zijn aanwezigheid in de vergaderingen geboetseerd. De originele Terracotta sculpturen en meerdere in brons gegoten afdrukken zijn aanwezig. Ook maakt de bezoeker kennis met zijn schilderkunst. Zijn beeld- en schrijftaal zijn uniek voor deze vorm van spotprent. De originele Franse teksten zijn moeilijk te vertalen, maar het is de samenstellers toch gelukt om zijn boodschappen over te brengen in het Duits. Sommige teksten kunnen beter niet vertaald worden om de bedoeling niet te verliezen. Je moet je als bezoeker van deze expositie verplaatsen in het Frankrijk van die tijd. Daumier was een conservatieve man en werkte onder hoge druk, omdat hij voor elke dag een spotprent moest opleveren. Vanwege die druk werkte Daumier direct op steen, die na het gebruik voor één of meer afdrukken werd afgeslepen voor een nieuwe prent, en dat elke dag weer. Over Daumier staat veel informatie op www.daumier.org. Het grootste deel van de prenten stamt uit een privé-verzameling. Diverse musea uit Parijs hebben werk ter beschikking gesteld en de rest komt van kleine verzamelaars.

ISBN 978-3-941100-82-4, “Honoré Daumier - Paris: Der Schein vom Sein”, Markus Müller, Kettler Verlag, 2009, 256 pagina’s.

Graphikmuseum Pablo Picasso Münster, Königstrasse 5, D-48143 Münster, www.graphikmuseum-picasso-muenster.de.

Afb. “Jacques Lefebvre (1777-1856), bankier en parlementariër”, Honoré Daumier, 1832, 20,1 x 12,1 x 14,5 cm, terracotta beschilderd, Musée Carnavalet, Paris.