Raster van Hermann

Dat klopt. Wat je ook probeert en hoe je ook naar het raster kijkt, altijd blijf je zweren stippen te zien. Zodra je je ogen erop focust, zijn ze net zo snel verdwenen als dat ze weer verschijnen in je ooghoek op andere locaties binnen het raster. De Duitse wetenschapper, psycholoog en filosoof Ludimar Hermann (1838-1914) heeft over dit visuele verschijnsel in 1870 een speciale verhandeling geschreven. Hij werkte in de onderzoeksgebieden spraak, akoestiek, spiercontracties, het centraal zenuwstelsel en de visuele waarneming. Het was echter fysioloog Ewald Hering (1834-1918) die dit magische fenomeen wereldkundig maakte. Daarom wordt het Hermann rooster soms ook wel Hering rooster genoemd.

Ik zie zwarte stippen die er niet zijn?

Optische illusies worden in het vakgebied Waarnemingspsychologie onderzocht. De optische illusies vinden hun bestaansrecht in het feit dat het waarnemen subjectief is en door ons brein sterk wordt beïnvloed. Het raster van Hermann bestaat uit een raster van zwarte vierkanten op een wit vlak. Wanneer men aandachtig kijkt naar één van de witte kruispunten tussen de zwarte vierkanten is er niets bijzonders te zien. Maar er verschijnen naast dat punt wel meerdere grijze bolletjes op de witte andere kruispunten. Worden de lijnen in breedte vergroot, dan worden ook de bijbehorende grijze bolletjes groter.

Hermann en Hering onderzoeken illusie

Door Ewald Hering is in 1920 over een variatie van het Hermann-rooster gepubliceerd. Hij maakte de variant van witte vierkanten op een zwarte achtergrond, waardoor er zwarte banen ontstaan en de waarnemer dan kennismaakt met grijze bolletje op zwarte kruispunten. Ludimar Hermann ontdekte het verschijnsel van het ontstaan van de grijze bolletjes op de kruispunten van de witte banen geheel bij toeval. Hij las een boek over akoestiek en spraak en hem viel een bijzonder visuele fenomeen in een matrix van vierkantjes op. In zijn uitwerking van die vondst ontstond het naar hem vernoemde Hermann-rooster.

Smallere lijnen tussen de geometrische matrix van vierkantjes en kleur tussen de vierkantjes kunnen het waar te nemen effect van het ontstaan van de bolletjes beïnvloeden. Om beide wetenschappers een gelijke eer te geven in het onderzoek wordt dit visuele verschijnsel ook wel het Hermann-Hering-rooster genoemd.

Nabeelden zorgen voor verwarring

Het verschijnsel van de plotseling optredende en steeds verschuivende grijze bolletjes of vlekjes berust op een eigenschap van het netvlies en het optredende effect van de nabeelden. Men spreekt van nabeelden op het netvlies, wanneer een enige tijd bekeken afbeelding nog een moment lang zorgt voor een bepaalde beeldnawerking. In het algemeen verschijnt er dan een vorm van het oorspronkelijke beeld.

Illusie blijft wetenschappers bezig houden

In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd er druk geëxperimenteerd met het de contrastverwisselingen in het rooster van zwarte vierkanten op een wit vlak en met witte vierkanten op een zwart vlak. In het jaar 1994 en ook in latere jaren zijn vele varianten ontworpen en verklaard in meerdere wetenschappelijke tijdschriften. De optische effecten van de schijnbare vlekjes zijn in het onderstaande model nog spectaculairder waar te nemen.

Sterke variant met witte bolletjes

Na de vele experimenten door wetenschappers Elke en Bernd Lingelbach is deze variant met voorgedrukte bolletjes door Elke ontdekt. In de periferie van het witte bolletje dat bewust waargenomen wordt ontstaan bij vluchtige waarneming donkere bolletjes. Volgt men die bolletjes, dan verdwijnt telkens het zwarte bolletje. Het magische effect verdwijnt wanneer men het plaatje onder een schuine hoek bekijkt. Het alternatieve Hermann raster kunt u zien in afbeelding 2 op deze pagina.

Zo heeft een toevallige ontdekking van Hermann bij het lezen van een natuurkundeboek tot een ware storm geleid in het verzinnen van de meest begoochelde varianten.