Visuele verrassingen zorgen voor actieve waarnemingen

Zodra de oogleden zich openen zoeken de ogen naar beelden en bewegen heftig heen en weer op zoek naar nog meer beelden en situaties zonder dat wij dat merken. De “echtheid” van fantasiebeelden en denkbeeldige visuele herinneringen in de slaap- en droomwereld maakt plaats voor de dagelijkse individuele realiteit van het echte leven. Het proces van het visuele systeem van het opnemen van licht en beelden, het omzetten in visuele prikkels en transport ervan voor verwerking in onze visuele cortex, vanaf onze ogen via de zenuwen naar onze hersenen, komt razendsnel op gang.

The Redstone Book of the Eye

Door onze bewuste en onbewuste visuele waarnemingen, in combinatie met reacties van onze andere zintuigen. Alles speelt dan mee om echt en vals, schijn en werkelijkheid, ten opzichte van elkaar te onderscheiden om alleen die gebeurtenissen en feiten waar we ons echt voor interesseren te laten verwerken. Dat lukt bijna in alle situaties. Wij kijken namelijk vanuit onze eerdere visuele ervaringen en vergelijken alles met onze herinnering. Nieuwe scènes, situaties, voorwerpen, objecten en flora en fauna worden in het algemeen “langer” geobserveerd of bekeken. Totdat er weer een herkenning plaatvind.

Dat wij visuele bedrogen (in positie zin) worden is inmiddels bekend bij velen van ons. Dat velen dat leuk en aangenaam vinden blijkt uit het verschijnen van een flinke hoeveelheid boeken, tijdschriften, reclameuitingen, folders, kaarten en andere vormen van analoge en digitale beeldmaterialen. Kunst is ook een geliefd thema om te spelen met onze “tekortkomingen” in het visuele systeem van waarnemingen. Onder redactie van Julian Rothenstein verscheen een boek met een schat aan visuele verrassingen.

Het is uiteindelijk een verzameling van spontane en gemanipuleerde plaatjes geworden, waarin de aspecten van optische en visuele illusies de hoofdrol vervullen. Het is een compendium met ouderwetse en moderne visuele verrassingen geworden met prachtige ontwerpen van onder andere Manuel Alvarez Bravo, Grayson Perry, Bridget Riley, James Rosenquist, Ed Ruscha, Saul Leiter en Saul Steinberg.

In een beschouwelijke inleiding in eigen handschrift geeft David Shrigley een leerzaam beeld over spreektaal, bedoelingen en wetenswaardigheden over zien, waarnemen, ervaren en over optisch bedrog. Niet alles wat wij met onze ogen waarnemen wordt bewust verwerkt in ons brein. De bedenkers en makers van verwarrende afbeeldingen weten dat wij allemaal hetzelfde waarnemen, maar dat ieder een eigen creatie in het brein realiseert. Daarom is het heel leuk om met een groepje vrienden naar hetzelfde verwarrende plaatje te kijken en elkaars reacties aan te horen.

Ook bij scholieren in de klas leveren deze experimenten interessante momenten op. De afbeeldingen in het stevige boek zijn ingedeeld in herkenbare groepen, te weten in groepen als “Wat ziet U?”, “Ogentest”, “Een oog op de straat”, “Het satirische oog”, “Het erotische oog”, “Het komische oog” en “Het fotografische oog”. De groepen zijn telkens voorzien van een toelichting. Een unieke inhoud voor verzamelaars van afbeeldingen met optisch bedrog.

ISBN 978-0-224-08686-8, “The Redstone Book of the Eye”, Julian Rothenstein, The Random House, 2011, 285 pagina’s.