Waarneming als een relatie tussen biologie en kunst

Sinds de eerste publicatie in 2002 van het studie- en referentieboek “Vision and art” van neurobiologe Margaret Livingstone is recent een nieuwe uitgebreidere druk verschenen van dit voortreffelijke boek. Aan deze nieuwste uitgave zijn meerdere hoofdstukken met interessante resultaten van veldonderzoek en nieuwe ervaringen op het vlak van waarneming toegevoegd.

Vision and art: the biology of seeing

Het boek bevat nu 17 prachtige hoofdstukken van topkwaliteit over de facetten van visuele waarneming in relatie tot de kunst en het kijken naar kunst. De auteur geeft in het eerste hoofdstuk een inleiding over het zichtbare licht als elektromagnetisch golfverschijnsel en als zeer klein gebied binnen het elektromagnetische spectrum. Eigenschappen van licht komen aan bod en het fenomeen kleur wordt genoemd. Daarna volgen de hoofdstukken over het oog en ons brein, de verlichting en juiste licht voor de kunstenaar en natuurlijk een uitgebreid hoofdstuk over kleur. Daarna volgt informatie over kleurbeleving en het visuele spel met kleuren. Ook de eerste verschijnselen van optisch bedrog zijn aangegeven, zoals de Cornsweet illusie en de rooster-illusie van Ludimar Hermann, die hij in 1870 ontdekte. Voor praktische toepassing zeer interessant zijn een aantal kleurexperimenten, waaronder een historisch kleurexperiment van Josef Albers. In dit experiment speelt hij met kleuren en het nabeeldeffect dat ontstaat na het gedurende een aantal seconden staren naar een bepaalde tekst op een gekleurd oppervlak. Telkens wordt er een bekend kunstwerk geanalyseerd op basis van het gebruik van kleur en onze kleurbeleving. Bijzondere aandacht is er voor het werk van Chuck Close en Robert Silvers met hun op pointillisme lijkende techniek. Het pointillisme is een schildertechniek die vooral aan het eind van de negentiende eeuw werd beoefend. Ze wordt getypeerd door het gebruik van stippen die ongemengd op doek worden geplaatst. Pointillisme heeft een wetenschappelijke achtergrond. In plaats van stipjes verf zijn hun kunstwerken opgebouwd door vlakjes met specifieke vormen en kleuren. In het zevende hoofdstuk scherpte en ruimtelijke resolutie spelen biologische aspecten van ons netvlies een hoofdrol bij het scherp zien van beelden en onze oogbewegingen bij het kijken naar voorstellingen. Door het mixen van kleuren en het combineren van kleuren in voorstellingen realiseren kunstenaars voor waarnemers bepaalde situaties, die bijzonder ervaren worden. De auteur besteedt extra aandacht aan het bereiken van speciale bewegingseffecten in afbeeldingen door kleur en de illusies van beweging. “Rook uit de schoorsteen van een geschilderde trein moet ook echt lijken”. Het fenomeen van de op-art kunst speelt een belangrijke rol bij het spel met beweging in kunstzinnige voorstellingen. Ook bedenkers en makers van reclamevoorstellingen en -teksten maken gebruik van beweging in beeld en tekst. Het boek geeft enkele voorbeelden daarvan. Er is tevens een hoofdstuk over het realiseren van een 3D-beeld vanuit een 2D-beeld en het gebruik van schaduw, kleur, licht en bepaalde ontwerptechnieken. Met voorbeelden is dit gedeelte ruim geïllustreerd. Bij het effectief toepassen van perspectief is het voor ontwerpers mogelijk 3D-effecten te realiseren in hun 2D-kunstuitingen. In twee samenhangende hoofdstukken bespreekt de auteur diepte door perspectief en diepte door stereoscopie. Het spel met optische manipulatie en gewenst bedrog is besproken in hoofdstukken 14 en 15. De laatste twee hoofdstukken van dit studie- en referentieboek voor professionele creatieve personen, liefhebbers van kunst, psychologen, fysiologen en personen die geïnteresseerd zijn in zien en waarnemen gaan over beelden via moderne media en het omgaan met visuele afwijkingen.

ISBN 978-1-4197-0692-9, “Vision and art: the biology of seeing”, Margaret Livingstone, Abrams Books, 2014, 240 pagina’s.

Afb. Illustratie: Vision and art: the biology of seeing.