Wereldexposities, media en muziek in de 19e eeuw

In de 19e eeuw ontwikkelde de wereld zich in een razend snel technologisch tempo. In een speciaal ontworpen tentoonstelling toont het Germanisches Nationalmuseum in Nürnberg tot en met 21 september 2014 deze snelle ontwikkeling aan de hand van ruim 500 tentoonstellingsstukken. Daarbij behoren twee prachtig ontworpen catalogi en een heel actief programma aan rondleidingen, lezingen en educatieve activiteiten voor scholen en verenigingen. Het geheel is samengesteld rondom drie exemplarisch geselecteerde thema’s en wel de thema’s wereldtentoonstellingen, media en muziek met tentoonstellingsstukken voornamelijk uit de eigen collecties.

Wege in die Moderne

Daarmee bouwden de samenstellers een indrukwekkende expositie, die geenszins gezien mag worden als puur geschiedenis. Veel onderdelen in de opstellingen worden veelal in nieuwe “jassen” gestoken als modern betiteld en gaan nog jaren mee. Er valt heel wat te beleven in de grote expositieruimte en bij een rondgang langs de interessante objecten en installaties. Als icoon voor de enorme scheepsramp met de Titanic is gekozen voor een opstelling van een platenspeler en een draaiende grammofoonplaat met de muziek die werd gespeeld gedurende de tijd van ondergang van het beroemde schip dat niet kon zinken. Het zijn juist de ontwikkelingen aan het eind van de 19e eeuw en het eerste begin van de 20e eeuw op het gebied van telegraaf en telefoon. Door deze revolutionaire uitvindingen was het mogelijk om slechts enkele uren na de scheepsramp het bericht in de gehele wereld bekend te maken. Met de mogelijkheden van de nieuwe communicatie-apparatuur ontstaat er ook groei in vraag en aanbod. De bewaarde objecten in de expositie tonen de fascinerende en opmerkelijke ontwikkelingen. Tijdens de voorbereidingen van deze groots opgezette expositie “Wege in die Moderne” kwam er zoveel materiaal tevoorschijn dat er een stevige catalogus gemaakt moest worden om alle objecten te beschrijven en toe te lichten. Vooraf vond in 2012 een meerdaags congres “Geboorte van de massacultuur” plaats. De voordrachten zijn bewerkt en opgenomen in een tweede publicatie bij deze grote overzichtsexpositie.

Wereldtentoonstellingen
Sinds 1851 trekken wereldtentoonstellingen een miljoenenpubliek. Landen spannen zich bijzonder in om de ontwikkelingen op de gebieden van techniek, kunst en wetenschap te laten zien en te ervaren. Pompeuze expositiegebouwen fungeerden regelmatig als visitekaartje voor een natie of een organisatie. Ook werd gedacht aan muziek, vermaak en de inwendige mens. Bezoekers lopen door exotische straten en dorpen en maken kennis met kunst en cultuur van het deelnemende land. Het boek geeft voorbeelden van authentieke objecten, voorwerpen en interessante zaken uit meerdere landen en werelddelen.

Media
Het telegram en de ansichtkaart maakten het mogelijk om korte berichten te sturen met een informeel karakter. Later brachten de telegraaf, telefoon en schrijfmachine dagelijks actuele, privé- en persberichten. Nieuwe reproductietechnieken, waaronder de fascinerende ontwikkeling van de fotografie, stonden aan de basis van de beeldjournalistiek. In een sterk gestuurd perslandschap wordt de openbare mening niet alleen gevormd, maar ook gemanipuleerd. Met de komst van verschillende twee- en driedimensionale beeld- en informatiesystemen begon de vrijetijdsmaatschappij zich razend snel te ontwikkelen. In de catalogus beschrijven de samenstellers de boeiende ontwikkelingen van de fotografie en het drukproces van krant en boek. De ontwikkelingen in de wereld en de afbraak van verschillende onderdelen ervan werden vanaf dat moment op foto vastgelegd. De laterna magica kreeg meerdere opvolgers en verdween in verzamelingen. De wereld van het visuele bedrog of het spel van twee- en driedimensionale deden hun intrede en het publiek smulde ervan. De catalogus beschrijft de ontwikkelingen van bewegend beeld en stereofotografie. Ook de komst en de waardering voor reclameuitingen zijn uitgebreid beschreven en voorzien van historische voorbeelden.

Muziek
Muziek werd steeds populairder en ruim beschikbaar. Componisten reageerden op politieke gebeurtenissen. Muziek diende de nationale identificatie. Dankzij technische innovaties werden instrumenten en luidsprekers groter en krachtiger. In huiskamers domineerde de piano. Muziek was een bron van samenzijn. Er ontstonden orkesten en de komst van de fonograaf en de grammofoon maakte muziek toegankelijker voor een groot publiek. Muziek heeft veelal een culturele verbondenheid met een natie en in het algemeen ook met personen of groepen van personen. In het boek beschrijven auteurs verschillende instrumenten, muziekdozen, pierementen en andere mechanische speelwerken. Een literatuuroverzicht en een trefwoordenregister sluiten de hoofdcatalogus af.

ISBN 978-3-936688-82-5, “Wege in die Moderne”, Jutta Zander-Seidel en Roland Prügel, Verlag des Germanischen Nationalmuseums, 2014, 440 pagina’s.

ISBN 978-3-936688-81-8, “Geburt der Massenkultur”, Roland Prügel, Verlag des Germanischen Natio-nalmuseums, 2014, 206 pagina’s.

Germanisches Nationalmuseum, Kartäusergasse 1, 90402 Nürnberg, www.gnm.de.