Wetenschap en psychologie achter bedrog en commercie

In de late periode van de 19e en de vroege periode van de 20e eeuw werden Amerikanen steeds meer geconfronteerd met het verschijnsel van bedrog en het viel zelfs op dat vele Amerikanen gefascineerd raakten door de aanwezigheid van fraude en bedrog. De zakenman, reclameman en presentator P.T. Barnum exploiteerde op een slimme en misschien zelfs op een valse wijze in zijn presentaties het bedriegen van de toeschouwers.

The Science of Deception

De aandacht voor de opvallende manipulatie met de waarheid en betrouwbaarheid vanuit de praktiserende psychologen stond nog in de kinderschoenen. Ook humorist Mark Twain propageerde het frauderen als een verbindende factor tussen interpersoonlijke contacten. In die uiterst donkere periode voor Amerika zijn het ook politiek actieve personen die volop en openlijk meedoen aan bedrog en misleiding. Misleiding werd niet alleen gebruikt in voorstellingen door goochelaars en artiesten, maar ook in de opkomende sector van spirituele media.

In de late periode van de 19e eeuw gingen ook experimentele psychologen zich bemoeien met de opkomst, inhoud en gevolgen van publieke misleidingen en bestudeerden het verschijnsel van optische en visuele illusie in het (toen) moderne dagelijkse leven. In de jaren twintig van de vorige eeuw waren echter meerdere psychologen van het eerste uur in hun studie en experimenten afhankelijk van opzettelijke misleidingen en bedrieglijke voorstellingen om hun experimenten te ondersteunen.

De inhoud van het boek The Science of Deception verkent de psychologische achtergronden en de invloed van de paradox: het ontstaan van de misleiding in de Amerikaanse commerciële cultuur en de acceptatie en het groeiende gebruik van dit verschijnsel in de samenleving. De auteur onthult op een bijzondere manier hoe psychologen dit bedrog bestuderen, maar tevens bedrog gebruiken om hun experimenten uit te voeren en hun resultaten te publiceren.

De wereldberoemde eend-konijn optische illusie van de Amerikaanse psycholoog Joseph Jastrow. Eend-konijn illusie van Jastrow en de spiraal-illusie van Fraser als afbeeldingen op Nederlandse postzegels.

Zij ontwikkelden een groot aantal hulpmiddelen, zoals de leugendetector, psychotherapie, een scala aan persoonlijkheidstests en meerdere methoden, om het bedrog transparanter te maken voor een verder onderzoek. Van bijzondere waarde is het hoofdstuk “Jagen op de eend en het konijn”, waarin de auteur uitgebreid op de combinatie van illusies, massacultuur en de wet van de economie ingaat.

Hij beschrijft de opkomst van de psychologie in Duitsland en Frankrijk ten tijde van een studiereis van Lincoln Steffens, die hij maakte in 1890. Na zijn aankomst in Leipzig woonde hij lezingen bij van de Duitse psycholoog Wilhelm Wundt, de pionier van de experimentele psychologie. Zijn wens om bij hem af te studeren werd een teleurstelling voor Lincoln Steffens. De psycholoog Edwin Boring noemde de laatste 10 jaar van de 19e eeuw “de jaren van de illusie”.

In het bijzonder beschrijft de auteur het werk van de Amerikaanse psycholoog Joseph Jastrow (1863-1944). Zijn iconische eend-konijn illusie (1899) is wereldberoemd geworden. De lezers maken kennis met de parallelle ontwikkelingen van de psychologie. Dankzij de inhoud van deze interessante wetenschappelijke publicatie krijgt de lezer inzicht over de invloed van leugens, het bedrog, illusies en visuele valsheid in de vroegere Amerikaanse cultuur en samenleving.

ISBN 978-0-226-92374-1, “The Science of Deception”, Michael Pettit, The University of Chicago Press, 2013, 311 pagina’s.