Zien en denken vormen basis voor een kunstzinnige creatie (2)

Onze ogen spelen een cruciale rol in het kijkproces van identiteitsvorming. Het feit dat het gezichtsorgaan als bijzonder ontvankelijk en daarom representatief werd beschouwd, is het resultaat van een culturele differentiatie van het menselijk lichaam. Als je kijkt naar de retorische rangschikking van de vijf zintuigen in de geschiedenis van de beschaving, dan valt de opkomst ervan naar de top van de perceptiehiërarchie samen met het vroege industriële tijdperk in de 18e eeuw en de opkomst van een herkenbare visuele cultuur.

Die Augen der Avantgarden

Het boek heeft 25 paragrafen binnen 5 hoofdstukken, als “Alles onder controle”, “Nieuwe constateringen”, “Oculaire tirannie”, “Zelfstandige beelden” en “Verdwijnen van waarnemen”. Afsluitend is er nog een uitgebreide bijlage van vijf paragrafen met lijsten van afkortingen, bronvermeldingen, namenregister en een trefwoordenregister. In de 18e eeuw kreeg zien in grote lijnen voorkeur van verschillende stromingen in de verlichtingsfilosofie en werd uitgeroepen tot het dominante kennisparadigma.

De mens ging zich echt interesseren in achtergronden van het zien en waarnemen. Om alles te kunnen verklaren gaat de auteur eeuwen terug in de tijd en spreekt dan zelfs over ‘goddelijke ogen’. “Het goddelijke oog is altijd open zonder ooglid: het ziet alles”, was de stelregel. Werken van onder andere Hieronymus Bosch, Georg Stengel, Jan Provost en William Barton zijn besproken en afgebeeld. Zeer waardevol zijn de besprekingen en verklaringen over de komst van de zogenoemde mechanisering van de waarneming in de periode van vele technische ontdekkingen en uitvindingen aan de rand van de industriële revolutie. De komst van de fotografie en film bracht de wereld nieuwe mogelijkheden voor onze visuele waarneming. Een zeer waardevol informatief boek.

In onze beeldcultuur speelt het gebruik van een beeld, figuur, afbeelding of plaatje van een oog een belangrijke rol in het trekken van aandacht.

ISBN 978-3-8376-7221-3, “Die Augen der Avantgarden”, Astrit Schmidt-Burkhardt, transcript Verlag, 2024, 305 pagina’s, € 48.