Zien en waarnemen centraal in studie kunstgeschiedenis

In het studieboek “Jenseits des Spiegels” richt schrijfster Susanne von Falkenhausen haar aandacht op het centrale thema tussen de gevestigde studie kunstgeschiedenis en het nieuw ontstane wetenschappelijke studiegebied van de Beeldcultuur, het zien en waarnemen. Zij onderzoekt gemeenschappelijke overeenkomsten en nieuwe beeldstructuren door de komst van dit nieuwe onderzoeksgebied. Het nieuwe vakgebied is rond 1990 ontstaan en heeft inmiddels op universitair niveau de status van een erkende studierichting verworven.

Jenseits des Spiegels

De strijd tussen voorstanders van het voortzetten en verder op academisch niveau verdiepen van bestaande denkbeelden over de historische betekenis van de kunstgeschiedenis en de moderne daaraan gekoppelde denkbeelden en de voorstanders van het verder ontwikkelen van de veel meer passende nieuw gepresenteerde structuren van een geheel nieuwe beeldcultuur is in principe gestreden, maar nog wel merkbaar in een aantal benaderingen van de kunstcultuur. De nieuwe beeldcultuur sluit beter aan op huidige maatschappelijke ontwikkelingen als migratie, individualisering en zeker op de explosieve groei van multimedia en het gemak waarmee kennis, feiten en gebeurtenissen bekend en beschikbaar zijn.

Het denken in beelden is nu geworteld in een nieuw onderzoeksveld van beeldcultuur en het denken in beeldstructuren. Het zien en waarnemen van kunst en cultuur door de geschiedenis heen werd flink heringericht door een nieuwe groep op academisch niveau werkende docenten en studenten en wetenschappers aan universiteiten. Sinds de komst van een nieuwe aanpak is er vooral op het vlak van visuele waarneming een actief en boeiend veld ontstaan met debat, polimiek, omarmingsretoriek en beschermingsmaatregelen.

Met een gedetailleerde verzameling van elementaire teksten uit de vakgebieden laat “Jenseits des Spiegels” de confronterende dynamiek achter zich. De aandacht voor het zien als wetenschappelijke activiteit komt veelvuldig voor in vele vergelijkende analyses. Na een uitgebreide en beschrijvende inleiding benadert de auteur vanuit het zien en waarnemen onder andere het centraalperspectief, de opvattingen over relaties tussen het zien en de werkelijkheid, de visualiteit als paradigma en de speelse eenheid van kunst en illusie - het zien als een benadering van de werkelijkheid.

Voor de behandeling van het centrale thema heeft de auteur de tientallen verschillende onderdelen verdeeld over zeven hoofdstukken. De behandeling vindt onder andere plaats op basis van aanhalingen uit werk van internationaal gewaardeerde deskundigen en eigen inzichten en kennis van de auteur. Met name in het eerste hoofdstuk “De kunstgeschiedenis en het zien” is zij gedetailleerd in haar analyses van geweldige ontwikkelingen en de bijdragen door onder andere Ernst H. Gombrich, Erwin Panofskys, Otto Pächt, Svetlana Alpers, Wolfgang Kemp en door bijdragen van wetenschapper Johannes Kepler.

Zij sluit dit uiterst waardevolle studieboek af met een beschouwing over de vraag naar het bestaan en functioneren van een ethische benadering van het zien en van het zien als een wetenschappelijke handeling. De invloed van de huidige stand van de digitale revolutie is nog buiten beschouwing gelaten, maar zal zeker in de komende jaren voor het vakgebied van het zien en waarnemen merkbaar zijn in de vorm van een aanvullende www.cultuur. Informatie en nieuwe ontwikkelingen worden via het internet razendsnel gedeeld en beoordeeld door leken en deskundigen.

Het geheel is een zeer interessante en inspirerende bron van informatie over de visuele perceptie geworden voor toepassing in verschillende universitaire studierichtingen en voor liefhebbers van de kunstgeschiedenis. Een uitgebreid literatuuroverzicht en een personen- en trefwoordenregister sluiten dit uitstekende referentie- en studieboek af. Voor de voorzijde van het boek is gekozen voor een beeld van het fotografische werk “Gravin Casati” (1928) van Man Ray.

ISBN 978-3-7705-5973-2, “Jenseits des Spiegels”, Susanne von Falkenhausen, Wilhelm Fink Verlag, 2015, 270 pagina’s.